Tema: Qolda keste tigiw óneri Joba

Tema: Qolda keste tigiw óneri


Joba:
1. Kesteshilik kórkem óneri tariyxı
2.Kesteshilik tu’rleri
3. Kestelengen kiyim-kenshek atamalari

Kesteshilik – keste tigiw menen shug’illanatug’in ka’sip-o’nerdin’ bir tu’ri. Bul ka’sip iyeleri gezlemege ha’rqiyli nag’islardi tigiw joli menen kesteleydi. Sonliqtan kesteshilikke baylanisli atamalardi kiyim-kenshekke baylanisli kesteshilik atamalari ha’m u’y buyimlarina baylanisli kesteshilik atamalarina bo’lip u’yrenemiz. Al, gilemshilikke baylanisli atamalar nag’islardi toqiw joli menen islengen buyimlarg’a baylanisli aytiladi. Gilemshilikke baylanisli buyimlar, olardi islew ushin qollanilatug’in qurallarg’a baylanisli da toparlarg’a bo’lemiz. Kesteshilkte de, gilemshilikte nag’islardin’ a’hmiyeti u’lken. Sonliqtan nag’is atamalarin bir neshe tematikaliq toparlarg’a bo’lip u’yrenemiz. Ha’rbir ka’siptin’ o’zine ta’n o’zgeshelikleri, islew usillari bar. Ka’siplik so’zler sol ka’sip penen shug’illaniwshilardin’ tilinde jiyi qollaniladi. Qaraqalpaq xalqinin’ qol o’neri yerte da’wirlerden berli kiyatirg’an ka’siplik leksikanin’ bir tu’ri. Qol o’nerine baylanisli ag’ash ustashiliq, o’nermentshilik, kesteshilik, gu’lalshiliq, zergerlik, toqimashiliq ha’m basqa da ka’sipler bar. Bul ka’sip iyeleri turmis ushin za’ru’r bolg’an zatlardi islew menen birge, olar adamlarg’a ayiriqsha suliwliq, go’zalliq bag’ishlawi ushin ha’rtu’rli nag’islar menen bezegen. Kesteshilik penen ko’binese hayal- qizlar shug’illang’an. Qaraqalpaq xalqinda keste tigiw wo’neri ju’da’ rawajlang’an. Keste ha’r tu’stegi jipek sabaqlar menen kiyimlerdin’ jag’alarina, jeninin’ ushlarina, ko’yleklerdin’ jag’asi ha’m yeteklerine, qaltalarina tigilgen. Qiz-kelinshekler o’zlerinin’ keleshekke bolg’an a’rmanlarin kestelerde ko’rsetiwge ha’reket yetken. Kesteleri o’zinin’ suliw, shirayli ha’m ko’rkemligi menen ajiralip turg’an. Sheber qizlardi shayirlar «Keste tikken on barmag’i, zerger tartqan sim yan’lidi»,- dep ta’riyiplegen.

Keste kiyimler ham buyimlardi bezewde u’lken a’hmiyetke iye esaplanadi. Keste tigiwdi biliw arqali, kiyimlerdi jan’alap aliw, ko’plegen kerekli buyimlardi: salfetkalar, panno, fartuk, ko’pshik qaplarin, jaqin adamlarg’a sawg’alardi bezew ha’m tayarlaw mu’mkin. Keste tigiw o’nerinin’ ko’p a’sirlik tariyxi bar. Arxeologiyaliq tabilmalarda jaziliwi boyinsha, a’yyemnen u’y-ruwzigershilik buyimlari – su’lgiler, shilter nag’islar, dasturqanlar, bayram ha’m ku’ndelikli kiyimler, beshbentler, bas kiyimler ha’m basqa na’rseler kesteler tigip bezetilgen. Keste tigiw usillari, gu’lleri, ren’lerinin’ sa’ykes keliwi a’wladtan a’wladqa o’tip, jetilisip bardi. A’ste-aqirin en’ jaqsi milliy wo’zgeshelikleri menen xarakterli ta’kirarlanbas keste u’lgileri jaratildi. Xaliq sheberi keste tigip bezegen buyimlar suliw gu’lleri menen, ren’lerinin’ bir-birine sa’ykesligi menen, toliq proporcionallig’i, orinlaw usillarinin’ aniqlig’i menen ajiralip turadi. Ma’mleketimiz muzeylerinde xaliq kesteshiliginin’ ko’plegen u’lgileri toplang’an, a’sirese, XIX a’sir kesteleri en’ jaqsi saqlanip, usi ku’nlerge shekem jetip kelgen. Kesteshilikte qollanilatug’in tigis u’lgilerinen paydalanip kiyimlerdi, u’y-ruwziger ha’m bo’lme buyimlarin bezetiw mu’mkin. Bul waqitta, a’lbette, qa’wipsizlik qag’iydalarina a’mel qiliw za’ru’r, yag’niy keste tigiwde duris wotiriw, jaqtiliqtin’ shep ta’repten tu’sip turiwi, a’sbap-buyimlardan duris paydalaniw kerek. Qolda keste tigiw ushin ju’da’ a’piwayi a’sbaplar kerek boladi. Bular: iyne, oymaq, qayshi, santimetr lentasi, ha’r qiyli mulina sabaqlari. Bulardin’ barlig’i arnawli qutishada saqlaniwi kerek.

Kesteshilikte to’mendegi tigis tu’rleri qollaniladi. Qaytpa tigis (49-su’wret, a). Bul tigis birdey iriliktegi qabiqlardin’ u’zliksiz qatarinan ibarat boladi. Iyneni on’nan shepke ju’rgizip, birinshi qabiq penen usi qabiq iriligindegi araliq payda yetiledi. Ekinshi qabiqti tu’siriw ushin jip shepten on’g’a jatqizip birinshi qabiq tamam bolg’an jerdegi


noqatqa iyne shanshiladi da, qabiq iriliginde on’ina shig’ariladi. U’shinshi ha’m onnan keyingi qabiqlardi tu’sirgende, olardin’ o’zinen alding’i qabiq tamam bolg’an jerge iyne shanshiladi. Qaytpa tigisti (49-su’wret, b) qabiqlar arasinda ashiq orin qaldirip tikse de boladi. Suw tigis (50-su’wret). Bir-birine tig’iz jaylasqan qatar qiya qabiqlardan ibarat. Bul tigis shepten on’g’a qarap yamasa o’zinen alding’a qaratip bag’darlap tigiledi. Suw tigisti tigip atirg’anda jip mudami bir ta’repte – shepte yamasa on’da boliwi kerek. Tigip atirg’anda jiptin’ bag’darin o’zgertiwge bolmaydi, sebebi tigistin’ du’zilisi buzilip qaladi. Gezlemeden suwirip shig’arilg’an eki jip izi menen yamasa iqtiyarli konturli keste gu’linin’ sizig’inan tigiledi. Bunda keste gu’linin’ ga’ ol, ga’ bul ta’repine gezekpe-gezek iyne shanshilip, qabiqlar shepten on’g’a qarap jaylastirip bariladi. Gezlemege iyne shanshilg’an worinlar aralig’i birdey boliwi kerek. Joldin’ ortasi boylap qabiqlar ayqasip baradi. Ha’rbir jan’a qabiq alding’i qabiq u’stine tu’sedi. Jarma tigis (52-su’wret).

Geyde ziy tigiste delinedi, sebebi bul tigis penen gezlemenin’ shetleri tigiledi. Gezlemeni teris ta’repine 3–4 sm bu’gip, gezleme ren’indegi jip penen ko’klep shig’iladi. Petlya tigis qabiqlari shepten on’ ta’repke gezleme ziyine perpendikulyar jaylastirip tigiledi. Bul tigisler jiyeksiz tigiledi. Tigis qabiqlarinin’ iriligi birdey boliwi kerek. Popop tigis (53-su’wret).

Tigis bir-birinin’ ishinen shig’ip keletug’in u’zliksiz qatar petlyalardan ibarat boladi. Bul tigisti jiyekte ha’m jiyeksiz tigiw mu’mkin. Eki jag’dayda da iyne o’zi ta’repke ju’rgizilip qabiq tu’siriledi. Kesteni jiyeksiz tigip atirg’anda gezleme tartilip qalmawin, tigis petlyalari domalaq formada boliwin baqlap bariw kerek. Popop tigisin siniq siziq ta’rizinde tigiwge de boladi. Bunday tigistin’ teris ta’repinen qabiqlari ha’m on’ ta’repindegi petlyalari tigistin’ orta sizig’inan gezekpe-gezek bir shepke, bir on’g’a jaylasqan boladi.