Tema: sirtqi fotoeffekt. Kompton

7-súwret 
8-súwretde biypara múyesh astında shashılǵan nurlanıw spektri – intensivlik
bólistiriwi iymek sızig'i kórsetilgen. Kompton effekti 1923 jılda A. Kompton hám
P. Depay (ǵárezsiz túrde) tárepinen nurlanıw tábiyaatı, haqqında kvant qıyalları
tiykarında túsintirip berildi. Eger nurlanıw bul fotonlar aǵımı dep qabıl etilse, ol 
jaǵdayda Kompton effekti - bul rentgen fotonlarini elementtıń erkin elektronları 
elastic dúgilisiwi nátiyjesi bolıp tabıladı. Elementlardıń jeńil atomlarında 
elektronlaratomlar yadroları menen kúshsiz baylanısqan, sol sebepli olardıń erkin 
dep esaplaw múmkin. Toqnasiw processinde foton elektronǵa saqlanıw nızamına 
qaray óz energiyasınıń hám impulsiniń bir bólegin beredi. 
8-súwret 
I
Eki bólektiń, yaǵnıy Ye h 0 energiyasına hám r h 0 / c impulsiga iye 
uchadigan tınıshlıq energiyası Yee mc ga teń bolǵan tınısh turǵan elektron
menen elastik dúgilisiwin kórip shıǵamız. Foton elektron menen soqlıǵısıp, óz 
háreket baǵdarın ózgertiredi (yaǵnıy shashıladı ).
Foton energiyasın azayıwı tolqın 
uzınlıǵınıń artpaqtasın ańlatadı. Dúgilisiwden keyin elektron energiyası relyativistik 
formulaǵa qaray:

---

20 
9-súwret. 
Tájiriybe kórsetkeni sıyaqlı, jıljıǵan tolqın uzınlıǵı menen bir qatarda 
jıljımaǵan
dáslepki tolqın uzınlıǵı 0 shashılǵan nurlanıwda baqlanadı. Bul fotonlarniń atomlar 
menen kúshli baylanısqan elektronlar ortasındaǵı óz-ara tásiri menen tusintiriledi. 
Bunda fotonlar atomlar menen energiya hám impuls boyınsha óz-ara tolıq 
almaslasadı. Atomniń úlken massası sebepli elektron massası menen teńlestirgende 
atomga tek fotonniń energiyasınıń arzımas bólegi ótedi, sebebi shashılǵan nurlanıw 
tolqın uzınlıǵınan túsetuǵın nurlanıw tolqın uzınlıǵı 0 derlik parq etpeydi.