Tema: Tasiw sanin aniqlaw Joba

Ayrim elektrolitler eritpeleriniń 18⁰Sdaģi salistirma elektr o‘tkiziwsheńligi
(om^-1*sm^-1)

Eritma konsentra-siyasi	KCl	NaOH	H2SO4	NaCl
5 10 15	6,9*10^-2 0,14 0,20	0,19 0,31 -	0,21 0,39 0,54	6,7*10^-2 0,12 0,16

Eritpediń salıstırma elektr ótkezgishligi eritpe degi ionlar konsentraciyasına baylanıslı. Ionlardıń konsentraciyası qanshellilik joqarı hám olardıń absolyut tezligi qansha úlken bolsa, salıstırma elektr ótkezgishlik sonsha joqarı boladı.

Salıstırma elektr ótkezgishlik konsentraciya artpaqtası menen málim maksimum mániske shekem kóbeyip baradı, sonnan keyin ionlar arasındaǵı ortasha aralıq azayıwı bidan ionlararo tásir kúshleri artqanligidan ionlardıń jıldamlıǵı azayıwı sebepli salıstırma elektr ótkezgishlik de azaya baslaydı. Bunnan tısqarı konsentraciya artpaqtası menen elektrolitning dissotsilanish dárejesi azayadı. SHu sebepli, elektr ótkeruvanlikni úyreniw ushın ekvivelent elektr ótkezgishlik (l) túsiniginen paydalanıladı. Ol berilgen eritpede eritpe g-evk elektrolitdan payda bolǵan ionlardıń ótkezgishligin kórsetedi hám tómendegi ańlatıladı :
l = 1000_*x/S
Bunda, x - salıstırma elektr ótkezgishlik, S - eritpediń g=ekv/lda kórsetilgen konsentraciyası.
Sonday eken, ekvivalent elektr ótkezgishlik elektrodlar arasındaǵı aralıq eritpe sm bolǵanda, quramında eritpe g-ekv erigen element bar eritpediń elektr ótkezgishligi bolıp tabıladı.
Ekvivalent elektr ótkezgishlik sm²_*om^-1/g-ekvda ifodalanadi.
II. Elektr ótkezgishlik, ionlar konsentraciyası hám ionlardıń háreketsheńligi arasındaǵı baylanısıw.
2. 1. Elektr ótkezgishlik, ionlar konsentraciyası hám ionlardıń háreketsheńligi arasındaǵı baylanısıw.

Eritpelerde elektr zaryadın tasıwshılar ionlar bolǵanlıǵı sebepli eritpediń elektr ótkezgishligi ionlardıń konsentraciyasına tuwrı proporsional boladı. Berilgen konsentraciyada bolsa eluktr ótkeruchanlik ionlardıń háreketleniw tezligine tuwrı proporsional boladı.

Iondıń háreketleniw tezligi onıń tábiyaatına, maydan kúshlanganligiga, konsentraciyaǵa, temperaturaǵa, ortalıqtıń jabısqaqlıǵına hám basqalarǵa baylanıslı boladı. Eger kationning absolyut háreketleniw tezligin ol sm/sek, anionniki ol sm/sek menen belgilesak, uF - kationning háreketchanligi, uF - anionning háreketchanligi dep ataladı. Kationning háreketchanligini 1 k, anionning háreketchanligini 1 a, menen belgileymiz.
Kationlar tashigan (nk) hám anionlar tashigan (na) elektr úlesi tasıw sanı dep ataladı : i_k u l_k
n_k = ------ = --------- = ------------- (1)
i u + u l_k + l_a

i_a u l_a

n_k = ------ = --------- = ------------- (2)
i u + u l_k + l_a

bunda i_k va i_a kationlar hamda anionlar tashigan elektr miqdori:

i = i_k + i_a

Bunda, kationlar tasıw sanıń anionlar tasıw sanına qatnası kationlar hám anionlar absolyut tezlikleriniń yamasa háreketchanliklarining qatnasına teń:

n_k u l_k
------- = ------- = -------
n_a u l_a

Ekvivalent elektr ótkezgishlikti l menen belgilesak, tolıq dissotsilanadigan kúshli elektrolitlar ushın :

l = l_k + l_a
(3)
kschsiz elektrolitler ushun bolsasa:

l = a (l_k + l_a)

(4)
bunda a elktrolittiñ dissotsilaniw darejesi.
Eritpe sheksiz suyultirilģanda, yağniy l_k ® _kl_¥, l_a ® _al_¥ va a=1, l=l_¥ bolğanda (4) teńleme tómendegi kôriniste keledi:

l = _kl_¥ + _al_¥

(5)
Bul degen sóz, kation hám anionlar jıldamlıǵınıń jıyındısı eritpediń sheksiz suyultirilgandagi ekvivalent elektro'tkazuvchanligiga teń. _kl_¥ va _al_¥ Ionlardıń eń úlken jıldamlıǵı dep ataladı. (3) teńleme Kolg'raushning ionlardıń háreketleniw nızamı dep ataladı. Ionlardıń háreketchanligi sm²/om_*g- ekv menen o‘lshenedi.
Ionlardiñ xareketshenligi (l_k va l_a) Olardıń absolyut tezlikleri (ol dada ol) ga tuwrı proporsional bolǵanı sebepli jıldamlıqtı elektr ótkezgishlik birliklerinde ańlatpalasaq, tómendegishe boladı :
l_k = F _* u va l_a = F _* u

Bul teñliklerdi (5) teñlemegea qo‘ysaq,

l_¥ = F (u + u) bo‘ladi.

Yaǵnıy eritpediń sheksiz suyultirilgandagi ekvivalent elektr ótkezgishligi Faradey sanınıń ionlar absolyut háreketleniw tezlikleri jıyındısına kópaytirilganiga teń. Eritpediń elekr ótkezgishligi erituvchining tábiyaatına, atap aytqanda onıń jabısqaqlıǵına baylanıslılıǵı anıqlanǵan:

l_¥h = sonst

bunda: h - Taza ertuvchining jabısqaqlıǵı ; sonst - temperatura funksiyası bolıp tabıladı, yaǵnıy bul baha berilgen erituvchi ushın temperaturaǵa qaray ózgeredi. Bul ańlatpa valg'den qaǵıydası dep ataladı.

Kúshsiz elektrolitlar eritpeleriniń dissotsilanish dárejesin hám kúshli elektrolitlar eritpeleriniń elektr ótkezgishlik koefitsientini elektr ótkezgishlik metodı menen anıqlaw.

Arrenius teoriyasına kóre, elektrolitlar eritpelerde ionlarǵa dissotsilanadi hám dissotsilanish dárejesi ionlarǵa bóleklengen molekulalar sanınıń dáslepki eritilgan molekulalar sanına qatnası menen anıqlanadı. Eritpe suyultirilgan tárepke elektrolitning dissotsilanish dárejesi artıp baradı. Bunda ionlar kópayadi hám sonday eken, eritpediń elektr ótkezgishligi eritpe suyultirilganda daslep artadı, sebebi konsentraciyanıń azayıwına qaraǵanda dissotsilanish nátiyjesinde kólem birligindegi ionlar sanı tezirek kóbeyip baradı. Eritpe jáne de suyultirilganida bolsa kolem birligindegi elementtıń ulıwma muǵdarı hám sonday eken, 1 ml dagi ionlar sanı azaya baslaydı, nátiyjede elektr ótkezgishlik de azayadı.
Suyultirilganda ionlar sanınıń kóbeyiw shegarası elementtıń ionlarǵa tolıq dissotsilanishi bolıp tabıladı, sonnan keyin ekvivalent elektr ótkezgishlik ortmaydi. Basqasha aytqanda sheksiz suyultirilgan eritpe degi ekvivalent elektr ótkezgishlik elementtıń ionlarǵa tolıq dissotsilangan jaǵdayına muwapıq keledi. Qálegen basqa suyultirishdagi elektr ótkezgishlik l_u Bolsa elementtıń ionlarǵa bólekan dissotsilangan jaǵdayına tuwrı keledi. Bul eki qıylı elektr ótkezgishliktiń qatnası l/l_¥ Maksimum múmkin bolǵan ionlardan qanshası áyne suyultirishda payda bollıǵi, yaǵnıy elektrolitning dissotsilanish dárejesin kórsetedi:
l_u
----- = a
l_¥

l_u ning qiymati tajribada o‘lchab, l_¥ uchun jadvallar yordamida topiladi va yuqoridagi formuladan elektrolitning dissotsilanish darajasi hisoblab chiqiladi. Kuchli elektrolitlar uchun l/l_¥ nisbat elektr o‘tkazuvchanlik koeffitsienti deyiladi va f bilan belgilanadi. Bu koeffitsient ekvivalent elektr o‘tkazuvchanlikning qiymati l elektrolitningberilgan konsentratsiyasi uchun muvofiq keladigan nazariy qiymatidan necha marta kam ekanligini ko‘rsatadi:

l
f = ------
l_¥

Kuchli elektrrolitlar to‘liq dissotsilangan va eritmadagi ionlar soni o‘zgarmas bo‘lsa ham ularda l = l_¥ deb Bolmaydı. Tájiriybeler kórsetiwishe, bul teńlik eritpe sheksiz suyultirilganda, yaǵnıy háreketlenip atırǵan kation yamasa anionga ion atmosferasınıń tásiri passivlesken jaǵdaydaǵına tuwrı bo'ldai. Sonday eken, kúshli elektrolitlar elektr ótkezgishlik koefficiyentiniń ma`nisi ionlar arasındaǵı óz-ara tásir kúshlerine baylanıslı. Bunnan tısqarı elektrolitlar elektr ótkezgishlik koefficiyentiniń elektrolitning konsentraciyasına jáne onıń valentligiga baylanıslı. Mısalı, 0, 1 n eritpede 1-1 valentli elektrolit (mısalı, KCl) ushın (f=0, 86 ); 1-2 valentli elektrolit (mısalı, K2 SO4) ushın (f=4) hám taǵı basqa. Eritpe suyultirilgan tárepke bul ayırmashılıqlar joǵala baradı hám f dıń ma`nisi úlkenlesedi hám júdá suyultirilgan eritpelerde 1 ge teń boladı.