Tema: Tildiń funkciyalari

2.2-§. Sóylew hám tilge baylanisli metodikalar 
Metodlar menen usıllar sisteması oǵada qospalı xarakterge iye. Sonlıqtan da, bil 
tuwralı pedagogikalıq -metodikalıq ádebiyatlarda túrli pikirler aytıladı. Degen 
menen barlıǵında da metodlar menn usıllar sisteması oqıtıwdıń talaplarına sáykes 
payda bolǵan nızamlıq retinde bahalanadı. Haqıyqatında da, metodlar turmıs 
shınlıǵın anıqlaw tiykarında payda boladı. Qaraqalpaq tiliniń metodikasınıń izertlew 
metodları házirgi dúnya júzi pedagogikasında keń taralǵan hám tanılǵan metodlarına 
tiykarlanadı. Bunda túrli avtorlardıń pikirleri de esapqa alınadı. Máselen, bazıbir 
avtorlar paydalı izertlew metodları retinde baqlaw, anketa, gúrrińlesiw, eksperiment, 
pedagogikalıq tájiriybelerdi úyreniw hám juwmaqlaw metodların ataydı. (Boldırev 
M.İ., Goncharev N.K., Esenov B.J., Korolev F.F.) Al, rus tiliniń metodikasında mına 
metodlar kórsetiledi: baqlaw metodı, tájiriybelerdi úyreniw hám juwmaqlaw metodı, 
jeke gúrrińlesiw metodı, anketa júrgiziw metodı, statistikalıq metod, eksperiment 
ótkeriw metodı. (Tekuchev A.V. Metodika russkogo yazıka v sredney shkole. M.., 
1980, 7 betler ).Ózbek tili metodikasın izertlewshiler izertlew metodlarına: gúrriń, 
baqlaw, eksperiment, diagnostikalıq talqı, metodikalıq miyraslardı hám 
tájiriybelerdi úyreniw h.t.b. metodlardı kirgizedi. Ótkendegi metodikalıq 
miyraslardı úyreniw baslı metodlar sıpatında qaraladı. ( Ǵulamov A, Qadirov İ. Ona 
tili uqitish metodikasi, Tashkent, 2000)Usınday bay tájiriybelerge tiykarlanǵan 
qáliplesken metodikalıq pikirlerdi qaraqalpaq tili metodikasınıń izertlew metodları 
retinde paydalanıw, biziń pikirimizshe, sózsiz jaqsı nátiyjeler beredi. Bul metodlar 
tómendegiler: Baqlaw metodı. Bul metod hámme pánlerde qollanılatuǵın 
metodlardıń biri. Ol oqıwshılardıń qaraqalpaq tili sabaqlarındaǵı islerin baqlaw hám 
olardı talqı jasaw, metodistler tárepinen muǵallimlerdiń oqıtıwın baqlaw hám 

---

23 
qadaǵalaw usaǵan usıllardı óz ishine aladı.Baqlaw da ilimiy izertlew metodlarınıń 
biri bolıp izertlewshi baqlaw barısın jazıp baradı, onı talqı jasaydı hám juwmaq 
shıǵaradı. Metodik eksperiment. İlimiy izertlew júrgiziwde anıq maǵlıwmatlar 
toplawda pedagogikalıq eksperimenttiń imkanıyatları úlken. Bul metod ana tilinen 
jazılǵan baǵdarlama hám sabaqlıqlardı sınawdan ótkerip, olardıń jetiskenlik hám 
kemshiliklerin anıqlaw, ana tili sabaqları klastan hám mektepten tıs jumıslardı 
shólkemlestiriw jaǵınan islep shıǵılǵan metod. Pedagogikalıq eksperiment úsh 
basqıshtan ibarat: Tiykarǵı basqıshta oqıwshılardıń qábileti dıqqat penen baqlanadı, 
nátiyjeler talqı jasalıp, jetiskenlik hám kemshilikler esapqa alınadı. Eger kerek bolsa 
ayırım orınlarda eksperiment qayta ótkerılıwı múmkin.Juwmaqlawshı baqlaw 
eksperimenti tiykarǵı basqısh tamam bolǵan soń ótkeriledi. Juwmaqlawshı baqlaw 
jazba jumıs, awızeki soraw-juwap, test sınawları arqalı ótkerılıwı múmkin. 
Metodikalıq miyraslardı úyreniw ilimiy izertlewdiń eń tiykarǵı metodlarınıń biri 
bolıp esaplanadı. Ana tilinen sabaq ótiwde tilge baylanıslı naqıl-maqallardan, 
ilimpazlardıń pikirlerinen paydalanıladı. Metodikalıq miynetlerde aytılǵan pikirler 
izertlew jumısların júrgiziwde esapqa alınadı. Metodikalıq tájiriybelerdi tallaw 
metodı. Bunda muǵallimlerdiń metodistlerdiń tájiriybeleri úyrenilip, gazeta 
jurnallarda járiyalanıp barıladı. Muǵallimlerdiń tájiriybeleri metod birlespelerde 
talqılanadı. Onıń nátiyjeleri sabaq oqıtıwda paydalanıw ushın usınıladı. Anketa 
júrgiziw metodı arqalı klass oqıwshılarınıń bilim dárejesin anıqlawǵa boladı. İlimiy 
izertlewde metodikaǵa baylanıslı usıllardıń qaysısı tiyisli ekenligin anıqlawǵa 
boladı.İntervyu alıw metodınan tájiriybe júrgizilgennen keyin paydalansa boladı. 
Muǵallim júrgizilgen tájiriybe haqqında awızsha tolıq juwap beredi. Oqıwshılardıń 
yadında uzaq saqlanıwı ushın óz ara soraw-juwap túrinde alıp barıladı. Solay etip, 
ilim izertlew metodların úyreniwdegi maqset mámleketlik tálim standartlarına 
juwap beretuǵın tálim mazmunın belgilew, oqıtıwdıń eń qolaylı metod hám usılların 
anıqlaw, ana tili sabaqların ótıwdıń eń qolaylı usılların tańlaw, oqıwshılardıń bilim 
hám kónlikpelerin qadaǵalaw sıyaqlı eń áhmiyetli máselerdiń ilimiy táreplerin 
tabıwdan ibarat.
Qaraqalpaq tili sabaqlarınıń nátiyjeliligi oqıtıwshınıń oqıtıw 
metodların jaqsı bılıwı hám metodtı durıs tańlap bılıwı menen baylanıslı.Metod-

---

24 
grekshe sóz bolıp izleniw yaki biliw jolı teoriyası, táliymatı mánilerin bildiredi. Anıq 
wazıypanı sheshiwge baǵdarlanǵan, barlıqtı ámeliy yaki teoriyalıq ózlestiriw 
jollarınıń jıyındısı.