Tema: Turaqli elektr maydaninda hàreketleniwshi zaryaddiñ traektоriyasi Jobasi: Kirisiw

Tema: Turaqli elektr maydaninda hàreketleniwshi zaryaddiñ traektоriyasi
Jobasi:

1. 
   Kirisiw.
   
2. 
   Tiykarǵi bólim.
   

a) Turaqli elektr toǵiniń maydani.
b) Turaqli elektr maydaninda hàreketleniwshi zaryaddiñ traektоriyasi
c) Elektr maydan toǵiniń xarakteristikasi.
III. Juwmaq.
IV. Paydalanilǵan ádebiyatlar.


Kirisiw.
Elektr zaryadlarınıń qálegen túrdegi qozǵalısın biz elektr toǵı dep ataymız. Biraq kópshilik jaǵdaylarda elektr toǵı dep zaryadlanǵan bolekshelerdiń baǵıtlanǵan qozǵalısına aytadı. Metallarda tek elektronlar erkin túrde qozǵala aladı (orınların ózgerte aladı). Sonlıqtan metallardaǵı elektr toǵı dep ótkizgishlik elektronlardıń qozǵalısına aytadı. Biz tómende elektr toǵın ótkiziwshi eritpelerde (elektrolitlerde) erkin elektronlardıń joq ekenligin kóremiz. Bunday ótkizgishlerde ionlar erkin qozǵalıwshı bóleksheler bolıp tabıladı. Gazlerde bolsa erkin halda ionlar hám elektronlar toqtı tasıwǵa qatnasa aladı (toqtı ótkiziwge qatnasatuǵın zaryadlanǵan bólekshelerdi endigiden bılay toq tasıwshılar dep te ataymız). Toqtıń baǵıtı retinde oń zaryadlanǵan bólekshelerdiń qozǵalıs baǵıtı qabıl etilgen. Sonlıqtan metallardaǵı toqtıń baǵıtı elektronlardıń qozǵalıs baǵıtına qarama-qarsı.
Toq tasıwshı zaryadlanǵan bóleksheler ádette bazı bir sızıqlar (traektoriyalar) boyınsha qozǵaladı. Bunday sızıqlardı toq sızıqları dep ataydı. Sızıqlardıń baǵıtı sıpatında oń zaryadlanǵan bólekshelerdiń qozǵalısınıń baǵıtı alınadı. Toq sızıqlarınıń súwretlerin salıw arqalı biz toqtı payda etiwshi elektronlardıń, ionlardıń qozǵalısı haqqında ayqın túsinik ala alamız.

Eger toq ótip turǵna ótkizgishtiń ishinde qaptal beti toq sızıqlarınan turatuǵın trubkanı oyımızda ayırıp alsaq, onda zaryadlanǵan bóleksheler qozǵalısınıń barısında qaptal bet arqalı sırttan trubkanıń ishine kire almaydı, al trubkanıń ishindegi zaryadlanǵan bóleksheler qaptal bet arqalı trubkanıń ishinen trubkanıń sırtına shıǵa almaydı (yaǵnıy zaryadlanǵan bóleksheler usınday trubkanıń qaptal betin kesip óte almaydı). Bunday trubkanıń toq trubkası dep ataymız (29-a súwret). İzolyator ishindegi metall sımnıń beti toq trubkasına mısal bola aladı.

29-súwret.

Toq trubkası (a) hám toqtıń tıǵızlıǵın anıqlaw ushın dúzilgen sхema (b)