Teoriyaliq materiallar 1-tema. Finanslıq analiz pániniń teoriyalıq tiykarları

4-Tema. Óndirislik hám dáwir qárejetleriniń analizi
4.1. Qárejetler analiziniń maqseti, mazmunı hám wazıypaları

Kárxana iskerliginiń áhmiyetli hám oǵan baha beretuǵın kriteriya kórsetkishlerinen biri, payda hám rentabellik bolıp tabıladı. Paydaǵa tásir etiwshi faktor bul ózine túser baha.

Analiz arqalı hár bir xojalıq subyektiniń óndiris, jumıs orınlaw, xızmet kórsetiw boyınsha qılınǵan qárejetleriniń maqsetke muwapıqlıǵı, nátiyjeliligi bahalanadı.

Qárejetler – esabat dáwirinde aktivlerdiń kemeyiwi yaki minnetlemelerdiń kóbeyiwi³.

Qárejetler – belgili bir dáwir aralıǵında sarıplanǵan resurslardıń pul ólshemindegi bahası.

Qárejet – esabat dáwirinde ekonomikalıq paydanı aktivlerdiń shıǵıp ketiwi yaki olardan paydalanıw formasında kemeyiwi, sonday-aq, qatnasıwshılar ortasında kapitaldıń kemeyiwine alıp keliwshi minnetlemelerdiń júzege keliwi⁴.

Ónimniń ózine túser bahası óndiris yaki qayta islew procesinde isletilgen tábiyǵıy resurslar, shiyki zat, materiallar, janar may, energiya, tiykarǵı qurallar (amortizaciya), miynet resursları hám basqa óndiris penen baylanıslı qárejetleriniń baha kórinisinde ańlatılıwı bolıp tabıladı.

Ónim islep shıǵarıwdıń ózine túser bahası qárejetlerdi esapqa alıw hám qadaǵalaw, ónim bahasınıń qáliplesiwi hám kárxananıń payda hám rentabelligin anıqlaw, kárxananıń basqarıw hám investiciya iskerlikleri boyınsha qararlardı qabıllaw, resurslardan paydalanıw, jańa texnika hám texnologiyalardı engiziw, óndiristi basqarıw hám shólkemlestiriw sistemasın jetilistiriwden kórilgen nátiyjelilikti ańlatadı.

Finans-xojalıq iskerligi menen baylanıslı qárejetler quramı xojalıq júritiwshi subyekt iskerliginiń rentabelligin hám bazar básekige shıdamlılıǵın anıqlaw ushın ónim (jumıslar, xızmetler)di islep shıǵarıw hám satıw dawamında xojalıq júritiwshi subyektte payda bolatuǵın barlıq qárejetler haqqında tolıq hám anıq maǵlıwmat qáliplestiriliwi, salıq salınatuǵın bazanı durıs anıqlaw maqsetinde belgilenedi.

Finans-xojalıq iskerligi menen baylanıslı qárejetler tómendegilerge bólinedi:

1. Ónim islep shıǵarıwdıń ózine túser bahasına kiritiletuǵın qárejetler:

a) tuwrı hám janapay materiallıq qárejetler;

b) tuwrı hám janapay miynet qárejetleri;

v) basqa tuwrı hám janapay qárejetler, sonıń ishinde óndiris ózgesheligine iye bolǵan ústeme qárejetler;

2. Óndiristiń ózine túser bahasına kiritilmeytuǵın, biraq tiykarǵı iskerlikten alınǵan paydada esapqa alınatuǵın hám de dáwir qárejetlerine kiritiletuǵın qárejetler:

a) satıw qárejetleri;

b) basqarıw qárejetleri (administrativlik sarıp-qárejetler);

v) basqa operacion qárejetler hám zıyanlar;