Teoriyaliq materiallar 1-tema. Finanslıq analiz pániniń teoriyalıq tiykarları

PQdb + PQk - PQsh = PQda

Bul jerde: PQdb, PQda – pul qarjılarınıń dáwir bası hám aqırına qaldıǵı;

PQk – pul qarjılarınıń kirisi;

PQsh – pul qarjılarınıń shıǵısı.

Pul aǵımı haqqındaǵı esabat qatarları

Kórsetkishler	Kod
Pul qarjılarınıń dáwir basına qaldıǵı	010
Tiykarǵı (aǵımdaǵı) iskerlikten pul qarjılarınıń háreketi
Qarıydar hám buyırtpashılardan alınǵan pul qarjıları	120
Basqa kirisler	130
Ónim (jumıs, xızmet)lerdi, shiyki zat hám basqa aylanıs aktivlerin alıp keliwge baǵdarlanǵan pul qarjıları	150
Is haqıǵa	160
Dividendler, payızlar tólemine	170
Salıqlar hám hár túrli jıyınlarǵa	180
Basqa qárejetlerge	190
Tiykarǵı (aǵımdaǵı) iskerlikten pul qarjılarınıń sap kirisi	020
Investiciyalıq iskerlikten pul qarjılarınıń kirisi
Tiykarǵı qurallar hám basqa aylanıstan tısqarı aktivlerdi satıp alıwdan túsimler	210
Alınǵan payızlar	240
Tiykarǵı qurallardı alıp keliwge, materiallıq hám materiallıq emes aktivlerge dáramatlı qoyılmalar	290
Bahalı qaǵazlar hám basqa finanslıq qoyılmalardı alıw	300
Basqa kárxanalarǵa berilgen qarızlar	310
Investiciyalıq iskerlikten sap pul qarjılarınıń háreketi	340
Finanslıq iskerlikten pul qarjılarınıń háreketi
Basqa kárxanalardan alınǵan qarız hám kreditler	420
Qarız hám kreditlerdi qaplaw (payız tólemisiz)	430
Finanslıq iskerlikten sap pul qarjılarınıń háreketi	040
Pul hám pul ekvivalentleriniń sap ósiwi (kemeyiwi)	050
Pul qarjılarınıń dáwir aqırına qaldıǵı	060

Pul aǵımınıń tiykarǵı iskerlik boyınsha unamlı nátiyjesi finanslıq iskerliktiń jaqsı ekenligin ańlatadı.

Iskerlik túrleri boyınsha pul aǵımı

q/s	Kórsetkishler	Ótken jıldıń usı dáwirinde		Esabat dáwirinde		Ózgerisi, +,-		Ósiw dárejesi, %
		Summa , mıń swm	Salmaǵı ,%	Summa , mıń swm	Salmaǵı ,%	Summa , mıń swm	Salmaǵı ,%
1	Dáwir basına pul qarjılarınıń qaldıǵı	224	-	422	-
2	Pul qarjılarınıń jámi kirisi:	6434	100	7338	100	904	-	114,05
	Sonıń ishinde iskerlik túrleri boyınsha: - tiykarǵı iskerlikten	4050	62,94	5100	69,50	1050	6,554	125,93
	- investiciyalıq	1540	23,93	1450	19,76	-90	-4,17	94,16
	- finanslıq	844	13,12	788	10,74	-56	-2,379	93,36
3	Pul qarjılarınıń jámi shıǵısı	6236	100	4974	100	-1262	-	79,76
	Sonıń ishinde iskerlik túrleri boyınsha: -tiykarǵı iskerlikten	3458	55,45	587	11,8	-2871	-43,65	16,98
	-investiciyalıq	1847	29,62	2400	48,25	553	18,63	129,94
	-finanslıq	931	14,93	1987	39,95	1056	25,02	213,43
4	Dáwir aqırına pul qarjılarınıń qaldıǵı	422	-	2786	-	2364		660,19

Kárxanada pul aǵımınıń analizinen sonı aytıw kerek, aǵımdaǵı dáwirde pul aǵımınıń dáwir basına qaldıǵı 422,0 mıń swmdı, pul qarjılarınıń kirisi (operacion, investiciyalıq, finanslıq iskerlikten) 7338,0 mln swmdı, pul qarjılarınıń shıǵısı 4974,0 mıń swmdı quraǵan. Pul qarjılarınıń dáwir aqırına qaldıǵı 2364,0 mln swmdı quraǵan. Pul qarjılarınıń kirisi hám shıǵısında tiykarǵı úlesti tiykarǵı iskerlikten dáramat hám qárejetler, investiciyalıq iskerlikten qárejetler quraǵan.

Tuwrı usılda analiz etiwdiń imkaniyatları. Buxgalteriya esabı schyotlarındaǵı maǵlıwmatlar tiykarında pul qarjılarınıń kirisi hám shıǵısın esaplawdı názerde tutadı. Yaǵnıy, aǵımdaǵı deregi buxgalteriya esabınıń schyotlar rejesindegi maǵlıwmatları bolıp esaplanadı. Pul qarjıları schyotındaǵı debet hám kredit aylanıslarınıń kólemi analizdiń zárúrli deregi bolıp esaplanadı.

Barlıq schyotlar boyınsha debet hám kredit aylanıslarınıń kólemi iskerlik túrleri boyınsha qayta bólinedi.

Tuwrı usılda pul qarjıların analizlew tómendegi sorawlarǵa anıq juwap tabıw imkanın beredi²¹:

- aǵımdaǵı iskerlikten keletuǵın pul qarjılarınıń iskerlik úzliksizligin hám rejelestirilgen investiciyalıq iskerlikti támiynlewge jeterli yaki jetispewshiligin bahalaw;

- finanslıq iskerlikten keletuǵın pul qarjılarınıń balanslanǵan sapasına erisiw ushın ushın qansha qarjı kerek;

- tiykarǵı, investiciyalıq hám finanslıq iskerlikten qárejetler hám olardıń keliw dereklerin kárxana boyınsha jámlengen halda bahalaw;

- pul qarjılarınıń kirisi hám shıǵısınıń olardıń dáwir aqırına qaldıq summalarına qay dárejede tásir etiwin bahalaw;

- iskerlik túrleri boyınsha pul qarjılarınıń quramına, hár bir iskerlik túri boyınsha sap pul qarjılarınıń sap kirisi (shıǵısı)n bahalawǵa imkan beredi.

Aǵımdaǵı iskerlikten sap pul qarjılarınıń kirisi (shıǵısı) keri keri jaǵdayları gúzetiledi.

Unamlı jaǵday – kárxana iskerliginiń hám kelesidegi rawajlanıw strategiyasınıń óz qarjıları esabınan durıs jolǵa qoyılǵanlıǵınan derek beredi. Investiciyalıq iskerlikten pul qarjılarınıń keri jaǵdayı uzaq múddetli aktivlerge investiciya kiritiw jaǵdaylarında gúzetiledi. Bul jaǵday aǵımdaǵı dáwir boyınsha qárejetlerdi kóbeytedi hám kelesi dáwirler boyınsha pul túsimleriniń artıwına alıp keliwshi jaǵday sıpatında bahalanadı, eger onıń nátiyjeliliginde strategiyalıq qararlar durıs belgilengen bolsa. Finanslıq iskerlikten pul qarjılarınıń sap háreketinde unamlı jaǵday kárxananıń keńeytilgen iskerligin sırtqı derekler esabınan qarjılandırıp atırǵanlıǵın bildiredi. Joqarıdaǵılardıń kerisi keri jaǵdaydı ańlatadı.

Pul qarjılarınıń iymek usıldaǵı analizi. Iymek usılda pul qarjıların analizlewdiń maǵlıwmat támiynatı sıpatında buxgalteriya balansı, metodologiyalıq tiykarı analizdiń balans usılı bolıp esaplanadı.

Bul usılda pul qarjılarınıń kirisinde balans passivi bántleriniń ósiwi hám aktiv bántlerdiń kemeyiwi, pul qarjılarınıń shıǵısında balans aktiv bántleriniń kóbeyiwi hám passiv bántleriniń kemeyiwin xarakterleydi.

Pul qarjılarınıń kóbeyiwinde tiykarǵı derek aǵımdaǵı dáwirdiń paydası hám amortizaciya ajıratpaları bolıp esaplanadı.

Ulıwma kóriniste pul qarjılarınıń háreketin, esap-kitabın tómendegi formula tiykarında tabıw múmkin:

SPX=SP+AA-(ΔA+AP)+( P-SP)

Bunda: SP – aǵımdaǵı dáwirdiń sap paydası;

AA – amortizaciya ajıratpaları;

ΔA – aktivlerdiń ózgeriwi;

ΔAP – passivlerdiń ózgeriwi.

1. Aǵımdaǵı iskerlikten pul qarjılarınıń sap háreketiniń esap-kitabı:

PQa.i. = SP+ AA - ΔZ - ΔDM + (ΔKjam. -SP) + ΔKM

Bunda: ΔZ – zapaslardıń ósiwi;

ΔDM – Debitorlıq minnetlemelerdiń ósiwi;

ΔKM – Kreditorlıq minnetlemelerdiń ósiwi

(ΔKjam. – SP) – jamǵarılǵan kapitaldıń ósiwi (bólistirilmegen payda hám rezerv kapitalınıń) aǵımdaǵı dáwir paydasınan parqı (parıq – aǵımdaǵı dáwirde isletilgen payda summası)n xarakterleydi.

Aǵımdaǵı iskerlikten sap pul qarjılarınıń háreketi:

«+» sap payda summası amortizaciya, kiriske alınǵan schyotlardaǵı kemeyiw, kelesi dáwir qárejetleriniń ósiwi, materiallıq emes aktivlerdi satıwdan zıyanlar, salıqlar boyınsha minnetlemelerdiń artıwı qosıladı.

«-» bahalı qaǵazlardı satıwdan túsimler, avans tólemleriniń artıwı, TMZ ósiwi, tólemge qabıl etilgen schyotlardıń kemeyiwi, minnetlemelerdiń kemeyiwi, bank kreditleriniń kemeyiwi.

2. Investiciyalıq iskerlikten sap pul qarjıları háreketiniń esap-kitabı: