Termiz agrotexnoligiyalar va innovatsion rivojlanish instituti

TERMIZ AGROTEXNOLIGIYALAR VA INNOVATSION RIVOJLANISH INSTITUTI

Agrobiologiya fakulteti
“O`simliklar himoyasi, agrokimyo va
agrotuproqshunoslik” kafedrasi
5410300-O`simliklarni himoya qilish (ekin turlari bo`yicha)
Yo`nalishi 4-bosqich 403-guruh talabasi
Xayitov Alijonning
QISHLOQ XO`JALIGI ENTOMOLOGIYASI FANIDAN
KURS ISHI.

Mavzu:G`o`zaning karantin zararkunandalariva ularga qarshi kurash choralari.


Topshirdi:______________________________________________
Qabul qildi:_____________________________________________

Mavzu: G`o`zaning karantin zararkunandalariva ularga qarshi kurash choralari.
Reja:
Kirish.

1. 
   G`o`za haqida umumiy ma`lumot.
   
2. 
   G`o`zaning zararkunandalari va kasalliklari.
   
3. 
   G`o`zaning karantin zararkunandalari va ularga qarshi kurash choralari.
   
4. 
   Xulosa.
   

Kirish.
Oʼzbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 6 martdagi “Paxtachilik sohasida bozor tamoyillarini keng joriy etish chora-tadbirlari toʼgʼrisida”gi PQ-4633 sonli qaroriga binoan hududlarda gʼoʼza navlarini joylashtirish paxta toʼqimachilik ishlab chiqarishlari tashkilotchilari va klasterlari tomonidan mustaqil joylashtirilishi vakolati berilgan boʼlib, bu oʼz navbatida selektsioner olimlar tomonidan yaratilayotgan yangi gʼoʼza navlariga sogʼlom raqobat muhitini yaratib berdi.
Rivojlangan mamlakatlarda paxta xom ashyosi yetishtirishning 2016-2017 yillardagi tahlili shuni koʼrsatadiki, paxta yetishtirish boʼyicha birinchi beshlikka Hindiston, Xitoy, АQSh, Pokiston va Braziliya davlatlari kiradi.
АQShning “Qishloq xoʼjaligi marketing xizmati paxta va tamaki yetishtirish” dasturiga koʼra, yuqori sifatli “Deltapayn” brendi АQShda 2016-17 yillar mavsumida eng mashhur boʼlib katta maydonlarga ekilgan. Ikkinchi eng mashhur brend - Bayerning Fiber Maks, Douning Fito Gen va Bayerning Stonevil navlaridir. Transgenetik navlar 2016 yilda АQShda ekilgan paxta maydonining 98,7 foizini tashkil etgan.
Respublikamizda 2020 yil hosili uchun ekilgan oʼrta tolali gʼoʼza navlarining asosiy maydondagi ulushi yuqori boʼlib, 1 mln gektardan ortiq maydonni egallaydi.
Oʼrta tolali gʼoʼza navlarining asosiy maydondagi ulushi tahlil qilinganda, birinchi oʼrinda oʼzining tezpisharligi, hosildorligi va turli tuproq iqlim sharoitlariga moslashuvchanligi boʼyicha ijobiy natijalarni koʼrsatib kelayotgan Sulton gʼoʼza navining ekilayotganligini koʼrish mumkin. Ushbu nav Buxoro va Qashqadaryo viloyatlaridan tashqari barcha viloyatlarda 195,6 ming gektarni egallagan boʼlib, asosiy maydonga nisbatan ulushi 18,9 % ni tashkil qilmoqda.
Ikkinchi oʼrinni hosildorligi, bir chanoqdagi paxta vazni (7-8 gr) va tola chiqimi (37-38 %) yuqori boʼlgan Buxoro-102 navi egallagani holda 128,5 ming gektar maydonga ekilgan va asosiy maydonning 12,4 % ini tashkil qiladi.

Uchinchi oʼrinni hosildorligi, bir chanoqdagi paxta vazni (7-7,5 gr) va tola uzunligi (33-36 mm) yuqori boʼlgan Buxoro-6 navi egallagan boʼlib, 70 ming gektar maydonda ekilgan va asosiy maydonning 9,4 % ini tashkil qiladi.

Soʼnggi yillarda Oʼzbekiston Respublikasi hududida ekish uchun tavsiya etilgan qishloq xoʼjalik ekinlari Davlat reestriga G.hirsutum L turiga mansub oʼrta tolali gʼoʼza navlari bilan birgalikda G.barbadense L turiga mansub ingichka tolali gʼoʼza navlari ham kiritilmoqda. Xususan, Vazirlar Mahkamasining 2020 yil 30 yanvardagi 47-sonli qaroriga binoan ingichka tolali gʼoʼzaning “istiqbolli nav” sifatida ekib kelinayotgan navlarini ularning ishlab chiqarishdagi koʼrsatkichlaridan kelib chiqqan holda Oʼzbekiston Respublikasi hududida ekish uchun tavsiya qilingan qishloq xoʼjaligi ekinlarining davlat reestriga kiritish belgilangan boʼlib, Qishloq xoʼjalik ekinlari navlarini sinash markazining 27.12.2019 yildagi 41-sonli qarori bilan Surxon-14, Surxon-16, Surxon-103 navlari Surxondaryo viloyati boʼyicha Davlat reestriga kiritildi.
Bu esa oʼz navbatida uzun tolali navlar orasida ham raqobatning kuchayishiga, pirovard natijada esa hosildorlik, tola sifati, zararkunandalarga bardoshlilik singari qimmatli xoʼjalik belgilarini oʼzida mujassamlantirgan gʼoʼza navlari yaratilishiga asos boʼladi.
Gʻoʻza — gulxayridoshlar oilasiga mansub oʻsimliklar turkumi; paxta tolasi olish uchun ekiladigan texnika ekini. 3 ta kenja turkum (Gossypium, Karpas, Sturtia)ni oʻz ichiga oladi. Bular bir yillik va koʻp yillik butalar, daraxtlar hamda tropik mintaqa buta va oʻtlaridir. Gʻo`zaning 50 turi maʼlum.Gʻo`zaning. turkumida xromosomalar soni diploid (2 l = 26) va tetraploid (2 p =52) boʻlgan turlari bor. Genomining tarkibiga koʻra ular 6 guruhga (A, V, D, S, Ye, Gʻ) boʻlinadi. Tetraploidlarda genomi AD. Turlar guruhlar ichida oson, guruhlar oʻrtasida esa qiyin chatishadi yoki duragaylarning toʻliq bepushtligi kuzatiladi. Tola olinadigan oʻsimlik sifatida hindi-xitoy, afrika-osiyo, meksika, peru gʻoʻzalari ekiladi (qarang Yovvoyi gʻoʻzalar, Madaniy gʻoʻzalar). Gʻo`zaning dehqonchilikdagi qad. ekinlardan biri. Gʻo`zaning paxtasidan olinadigan toladan foydalanish qadim zamonlar — paleolit davridan boshlangan. Gʻo`zaning vatani Hindiston hisoblanadi. Hind vodiysida mil. dan 3 ming yil ilgari paxta yetishtirilib, undan yigirilgan ip tay-yorlangan. Shuningdek, Xitoy, Eron, Peru va Meksikada Gʻo`zaning mil.dan bir necha asr ilgari maʼlum boʻlgan. arxeologik maʼlumotlarga koʻra, Oʻrta Osiyoda miloddan avvalgi 6—5-asrdan boshlab ekilgan. 10-asrdan Ispaniyaga va undan boshqa Yevropa mamlakatlariga tarqalgan.