Termiz davlat universiteti «gaz kimyosi» fanidan

7-maruza. Konlarda gazlarni yig’ish usullari.

1. 
   Konlarda gazlarni yig’ish usullari
   
2. 
   Tabiiy gazni chuqur qayta ishlash bilan individual gaz komponentlarini ajratib olish.
   
3. 
   Oltingugurtli gazlardan oltingugurt olishning kimyosi. Klauss jarayoni va uning kimyosi. Klauss reaksiyasining davom etishiga asoslangan jarayonlar. Sulfren jarayonida oltingugurt olish.
   
4. 
   Oltingugurt dioksidining katalitik gidrogenizatsiya jarayonida oligugurt olishning SKOT jarayoni va uning kimyosi.
   

Gaz koni ochilganidan so ‘ng va u idiruv udulari burilangani bilan chegaralangandan keyin konni ishlash va jiozlash loyiasi tuziladi.

Undan tashari, amma gaz konlari udu debitlari bilan far ilinadi: juda kam debitli (25 ming m³/kun gacha), kam debitli (25-100 ming m³/kun), o ‘rta debitli (100-500 ming m³/kun), yuori debitli (500 ming-1 mln. m³/kun) va o ‘ta yuori debitli (1 mln.m³/kundan yuori), shuningdek atlamning boshlanich bosimi kattaligi bo ‘yicha am far ilinadi: past bosimli (6 MPa gacha), o ‘rtacha bosimli (6-10 MPa), yuori bosimli (10-30 MPa) va o ‘ta yuori bosimli (30 MPa dan orti).
ozirgi gaz koni murakkab va turli xo ‘jalikka ega. Unga ishlayotgan udular o ‘z asbob-uskunalari bilan, gazni yiishda ishlatiladigan yiish tarmolari va gazni uzoa transport ilishga tayyorlash urilmalari, kompressor, sovutish va gaz tasimlash stansiyalari kiradi. o ‘shimcha inshootlarga elektr ta‘minlovchi, suv bilan ta‘minlash, aloa obyektlari va ta‘mirlash ustaxonalari kiradi.
Gazni yiish to ‘rlari shleyflardan yoki po ‘latli tashlama uvurlardan iborat, bu uvurlar udulardan guruiy gaz yiish punktlarigacha (yoki kon kollektorlarigacha), gaz yiuvchi kon kollektorlarigacha va gazni transport ilishga tayyorlash uskunalari bo ‘lgan yakka yoki guruiy yiish punktlarigacha boradi.
Shleyflar orali gaz yiish punktlariga ulanuvchi udular soni uyumning o‘lchamlariga, shakliga, ishlatilayotgan udularning umumiy soniga va ularning joylashish tartibiga, atlam bosimining va udu usti bosimining kattaligiga, aroratiga, udularning masuldorligiga, gazning fraksion tarkibiga boli.
Amma gaz hududlari favvora usulida ishlaydi. Bunda gaz atlam bosimi isobiga yuzaga chiqadi.
Yangi gaz uduini favvora usulida ishlatishdan oldin, ududagi gjdrostatik bosimni masuldor atlamdagi bosimdan kam bo ‘lishi uchun, masuldor atlamga arshi bosimni kamaytirish yo ‘li bilan atlamdan gaz oimini chiarish kerak. Buning uchun ududagi loyli eritmaning solishtirma bosimini kamaytirish yoki uvurlar birikmasidagi satni pasaytirish kerak bo ‘ladi.
Loyli eritma solishtirma bosimini pasaytirish uchun favvora uvurlari va ishlayotgan uvurlar birikmasi orasidagi bo ‘shlia suv aydaladi, bu suv oir loyli eritmani favvora uvurlariga itaradi, bu uvurlardan eritma yuoriga chiadi. Loyli eritmani to ‘li suv bilan almashtirilmasa am, bosim baland bo ‘lganda ududan gaz favvorasi otilib chiadi. Agar loyli eritmani suv bilan almashtirishdan ech anday foyda bo ‘lmasa, uvur tashi bo ‘shliiga suv bilan bir vatda gaz yoki avo aydaladi, so ‘ngra faat gaz yoki avo (suvsiz) aydaladi.
Gaz konlarini ishlatish amaliyotida gazni yiishning uyidagi asosiy tizimlari o ‘llaniladi:
CHiziqli yig‗ish tizimida asosiy gazni yig‗ish kollektorlari, ya‘ni quduqdan gazni yiish punktigacha bo ‘lgan yo ‘lni tashkil etuvchi quvurlar to‘g’ri shiziq shaklida bo ‘ladi. Bu tizim kon kichik va udular soni oz bo‘lganda qo‘llaniladi (1.5.a-rasm). udulardan GYP ga boruvshi uvurlar shleyflar deyiladi. Ularning uzunligi 600m dan 5km gacha, diametri 200 mm bo ‘ladi. Gazni yiuvshi kollektorlar gaz yiish punktiga nursimon shaklda birlashgan bo ‘lsa, bunday yiish tizimi nurli gaz yiish tizimi deb ataladi (1.5. b-rasm). Bu tizim bir muncha murakkab, biro to ‘ri chizili tizimdan ko ‘ra afzalliklarga ega. Nurli gaz yiish tizimi boshlanish atlam bosimi va gaz tarkibi ar xil bo ‘lgan bir necha atlamlarni aloida ishlatish imkonini beradi. Xalqali yig’ish tizimida gaz yig’ish kollektorlari xalqali ko ‘rinishda bo ‘lib, bu tizimning afzalligi shundaki, qaysidir uchastkada avariya yuz bersa, butun bir tizimni to ‘xtatmasdan o ‘sha erni ta‘mirlash mumkin.

1. 
   5-rasm. Gaz konlarida gazni yiish tizimlari
   
   1. 
      - alasimon; b) – nurli; v) – chizili;
      

1 – gaz udulari; 2 - kon kollektori; 3 - gazni yiish punkti;
4 - alasimon kollektorni o ‘zaro to ‘tashtinivchi uvur; MYP- markaziy yiish punkiti

1.6-rasmda kon maydonlarida neftni, gazni va suvni yig‘ishning prinsipial sxemasi keltirilgan.