Термиз давлат Университети Педагогика факулътети Психология таълим йўналиши битирувчиси Нормуродов Ғайратнинг “Тадбиркорлик фаолияти хусуси

3-BOB. TAJRIBANI TASHKIL ETISH VA NATIJALAR TAXLILI. 

 

3.1. MAKTABGACHA KATTA YOSHDAGI BOLALARNING TEVARAK-

ATROFNI BILISHDA NUTQINI RIVOJLANTIRISH USULLARINI 

O’RGANISH  

 

Maktabgacha ta’lim muassasasining tajriba guruhi qilib tanlangan  katta guruh 

(5-6  yoshli)  tarbiyalanuvchilarida  maktabgacha  yoshdagi  bolalar  nutqini    o‘stirishda 

tevarak-atrof bilan tanishtirish ishlari olib borildi. 

Maktabgacha katta yoshdagi bolalarni atrof-olam bilan tanishtirish darajalarini 

aniqlash  maqsadida  Surxondaryo  viloyati,  Termiz  shahar  Maktabgacha  ta’lim 

bo’limiga  qarashli  23  -  Maktabgacha  ta’lim  muassasasi  katta  guruhi  (5-6  yoshli) 

tarbiyalanuvchilarida  atrof-olam  haqidagi  tasavvurlarini  shakllanganlik  darajasini 

aniqlashga oid kuzatish ishlari turli xil mashg‘ulotlar jarayonida olib borildi.  

Ma’lumki, pedagogik texnologiya deganda o‘quv- tarbiya jarayonini oldindan 

ma’lum  tizimda  uzviy  loyihalash,  ma’lum  pedagogik  tizimning  hayotda  amalga 

oshiriladigan  loyihasi,  qurilishi  degan  ma’no  tushuniladi.  Shu  nuqtai  nazardan 

qaraganda  maktabgacha  katta  yoshdagi  bolalarda  nutqni  rivojlantirish  ham  ma’lum 

pedagogik  tizimning  loyihasidir.  YA’ni  bolalarda  nutqni  rivojlantirish  maqsadi, 

mazmuni,  tarbiya  metodlari,  shakllari  va  vositalari  ifodalangan  bir  butun  tizim 

texnologiyasidir.  Biz  hozirgi  davr  talabi  darajasida  maktabgacha  katta  yoshdagi 

bolalar  nutqini  o‘stirishning  bir  butun  tizimi,  mazmuni,  o‘ziga  xos  xususiyatlarini 

aniqladiq  hamda  eng  yangi  talablar  darajasida  uni  amalga  oshirish  metodlari, 

shakllari va vositalari texnologiyasini ishlab chiqdik. 

Nutqda eng muhim metod bu dialogik nutq ya’ni bolalar bilan so‘zlashishdir. 

So‘zlashish og‘zaki nutqning eng oddiy shakli bo‘lib, unda bola o‘zini tutishi, ko‘z 

---

 

 

48 

 

 

 

qarashi,  hatti-harakati,  ovozining  past-balandligi,  tezligi  kabi  turli  holatlar  hisobga 

olinadi. So‘zlashish — dialogik nutq asosan, kattalar yordamida amalga oshiriladi va 

u ayniqsa, tevarak-atrofni bilish jarayonida yaxshi natijalar beradi. Jumladan, jamoat 

joylarida,  ko‘pchilik o‘rtasida nutq madaniyatiga rioya etishga e’tibor qaratiladi. 

Bunda  bir-birining  nutqini  to‘ldirib  borish,  tuzatishlar  kiritish,  so‘rash,  so‘rab 

bilib olish dialogik nutqda o‘rgatishning usullari sanaladi. 

Ma’lumki,  muloqot  ikki  shaklda    erkin  va  maxsus  tayyorlangan 

mashg‘ulotlarda  amalga  oshiriladi.  Kundalik  hayot  va  taassurotlar  asosida 

uyushtiriladigan  muloqot  erkin  muloqot  bo‘lib,  yo‘l-yo‘lakay  o‘tkazilsa-da,  bola 

nutqining  ifodali  bo‘lishiga  yordam  beradi,  ularda  jumlalarni  grammatik  jihatdan 

to‘g‘ri  tuzish  malakalarining  paydo  bo‘lishiga,  so‘z  zaxirasining  boyishiga  olib 

keladi.  Shu  bilan  nutq  malakasining  o‘zlashtirilishiga  zamin  bo‘ladi.  Bolalarda 

ko‘proq  guruh  bilan  qilingan  sayrlarda  tevarak-atrofni  kuzatib,  tarbiyachisi  va 

do‘stlari  bilan  so‘zlashadi,  uyda  esa  oila-a’zolari  bilan  muloqot  natijasida  nutqi 

shakllana  boradi.  Maxsus  tayyorlanadigan  muloqotlar  esa  dastur  asosida  muayyan 

mavzular  bo‘yicha  uyushtiriladi.  Masalan,  maxsus  tayyorlangan  suhbatlar 

quyidagicha tuziladi: dastlab mavzu belgilanadi, uning maqsadi, vositalari aniqlanadi, 

savollar  tuziladi.  Lekin  bularning  har  biri—Nimaga?  Nima  uchun?  Nimadan? 

Qanday qilib? kabi izlanuvchi va muammoli savollar tarzida bo‘lishi zarur. Shu bilan 

birga, savollar  umumlashtiruvchi  xarakter  kasb  etishi  ham  mumkin.  Bunda  muloqot 

mashg‘uloti suhbat, muqaddima, asosiy qism va xulosadan iborat bo‘ladi. 

 

≪Bahorda maktabgacha ta’lim muassasasi hovlisiga gul o‘tkazdik≫