Termodinamika va issiqlik uzatish asoslari

Ular kattalashtirilganda quyidagicha ko’rinadi:
PENOPLAST
BAZALT MATO
PENOOYNA
Issiqlik uzatish turlari.
Konveksiya.
Konveksiya – issiqlik uzatishning shunday turiki, bunda energiya moddaning siljishi(oqimi) orqali uzatiladi.
Konveksiya suyuqlik va gazlarda kuzatiladi..
Konveksiya
Majburiy konveksiya
Tabiiy konveksiya
Kunduzgi va tungi shabada
Issiqlik uzatish turlari. Issiqlik o’tkazuvchanlik.
Nurlanish – issiqlik uzatishning shunday turiki, bunda energiya elektromagnit to’lqinlar orqali uzatiladi.
Nurlanish hatto vaakumda ham ro’y beradi.
Jismlarning oq va qora yuzalari nurlanishni turlicha yutadi.
Qora rangli yuza nurlarni yaxshi yutish bilan birga yaxshi nirlanadi ham.
Oq rangli yuza nurlarni kam yutishi bilan birga yomon nurlantiradi ham
Issiqlik uzatishning hamma turlari bir joyda!
konveksiya
Issiqlik o’tkazuvchanlik
Nurlanish
Elektroplitaga idishda suv qo’yilgan. Idishdagi suvning isishi nima hisobiga ro’y beradi?
Nurlanish va konveksiya
Konveksiya va issiqlik o’tkazuvchanlik
Issiqlik o’tkazuvchanlik
konveksiya
Xonada stol ustida bir xil o’lchamli ikkita metall va plastmassa shariklar turibdi. Ushlab ko’rilganda qaysi sharik sovuqroq tuyiladi? Javobingizni tushuntiring.
1. Metall shar sovuqroq tuyuladi, chunki uning temperaturasi past bo’ladi..
2.Metall shar sovuqroq tuyuladi, chunki metallarda issiqlik o’tkazuvchanlik yuqori.



Ayrim materialllarning issiqlik va temperatura o‘tkazuvchanlik koeffitsientlari
jadval

Materiallar nomi	, kg/m^3	t, S	, Vt/(mgrad)	c, kJ/ (mgrad)	Q10^6 m^2/sek.
Azbest	770	30	0,11163	0,816	0,186
Beton	2300	20	0,279	1,13	0,622
Nam tuproq	1700	17	0,657	2,01	0,192
Pishiq g‘isht	1800	0	0,768	0,879	-
Muz	920	0	2,25	2,26	1,08
Quruq qum	1500	20	0,326	0,795	2,74
Shisha	2500	20	0,744	0,67	0,444
Alyuminiy	2670	0	204	0,921	86,7
Mis	8800	0	384	0,381	112,5
Nikel	9000	20	58	0,461	17,8
Kumush	10500	0	458	0,234	170
Uglerodli po‘lat	7900	20	45	0,461	14,7
Suv	999,9	0	0,5513	4,212	0,131
Havo (quruq)	1,293	0	0,0244	1,005	18,8
Kislorod	1,429	0	0,0247	0,915	18,8

Suvli issiqlik tarmoqlarida issiqlikning yuqolishi va umumiy sarf buladigan issiqlik barcha urnatilgan (abonentlarga) bulaklarga bogliq. Ba’zi nuqtalarda issiqlikning yo‘qolishi manbadan iste’molchigacha bergan oraliqqa va oraliqning uzunligiga bogliq buladi. Suv miqdori o’zgarmas bulganda uchastkalarda tekshirish olib borish chizmada ko’rsatilgan bulib, qaraladigan (uchastkada) tekshirish ishlari 3 soatdan kam olib borilmasligi kerak.
Tarmoqdagi uzatuvchi quvurlarda tekshirishning olib borish quyidagi shaklda buladi.

1. 
   Tarmoqning birinchi va oxirgi nuqtalaridagi xaroratlar xar minutda tekshirib boriladi.
   
2. 
   Tekshiriladigan uchastkadagi suv miqdori ulchab turiladi.
   
3. 
   Kanal ichidagi xavo xarorati xam tekshirib turiladi.
   

Tarmoqdagi issiqlikning yuqolishi quyidagi formula yordamida aniqlanadi

Q = V_pc (t₁-t₂)
Bu erda: Q – uchastkada yuqoladigan issiqlik, Vt
V – uchastkada sarf buladigan suv, m³/ soat
 - suvning zichligi, kg/m³
t₁ va t₂ – boshlangich va oxirgi nuqtalardagi suvning xarorati, ^oS
S – issiqlik sigimi, Dj/kg·grad.
Qaraladigan uchastkada vaqtlar birligi ichida temperaturaning uzgarish gradusini ko’rish kerak.
Boshlangich va oxirgi nuqtalarda uzunlik buyicha suvlarning aralashishi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

Bu erda: - tekshiiladigan uchastkalar oraligida vaqtlar birligi ichida issiqlik tashuvchining xarorat tezligi, soat
V_T -tekshiriladigan uchastkadagi quvurning xajmi, m³
V -sarf buladigan suv, m³/soat.
Formula bilan chizma xayotga tugri kelishi kerak. Uchastkaning uzunligi buyicha solishtirma issiqlikning yuqolishi quyidagicha aniqlanadi:

Bu erda: β – er ostida yotkizilgan issiqlik tarmoqlari uchun issiqlikning yuqolishi, β=0,15
Agarda otsinkovaniy material bilan izolyasiya qilingan bo’lsa, izolyasiyaning foydali ish koeffitsenti quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

Bu erda: Q_n – izolyasiyalanmagan quvurlar uchun issiqlikning yukolishi,Vt
Q_i – izolyasiyalangan quvurlar uchun issiqlikning yuqolishi, Vt
Bogliq bulgan izolyasiyalangan quvur uchun issiqlikning yuqolishi

bu erda: β – joyning uzidagi issiqlik yuqolishi koeffitsenti
d -quvurning tashki diametri (aylanasi), m
-izolyasiyaning xavoga issiqlik beruvchanlik koeffitsienti, Vt(sm²·grad)
quvurdagi urtacha suvning xarorati, grad.
t₁ -kiruvchi suvning xarorati
t₂ -chiquvchi issiq suvning xarorati
t_k -urab turuvchi xavoning xarorati.



Laboratoriya ishida olingan asosiy ko‘rsatkichlarini qayd qilish jadvali:

№	vaqt							Ø

2 - LABORATORIYA ISHI

2 – MAVZU : ISSIQLIK ALMASHINISH APPARATINING TEXNIK XUSUSIYATINI ANIQLASH
Issiqlik almashinish apparatining vazifasi bir jismlikdan issiqlikning ikkinchi bir jisimga utkazish uchun xizmat qiladi.
Sifatli issiqlik tashuvchilarga bug, gaz, suv boshqa turdagi gazlar va boshqa jisimlar kiradi.
Ishlash prinsipiga qarab issiqlik tashuvchilar ikkiga bulinadi. Rekuperativli va regenerativli siesitalnie (aralashmasi).
a. Rekuperativli issiqlik almashinish.
Rekuperativli issiqlik almashtirishda xarakat jixatidan past bulgan ikkinchi bir issiqlik tashuvchi plastinkalar orqali, turubalar orqali uzatiladi. Rekuperativ issiqlik almashinish uchga bulinadi.
1. Qarama-qarshi xarakatlar.
2. Paralel xarakatlar.
3. CHorraxali perpendikulyar xarakatlarda issiqlik almashadi.
4. Qarama-qarshi issiq almashinishda xarorati jixatidan yuqori bulgan issiqlik tashuvchi bilan xarorati jixatidan past bulgan ikkinchi issiqlik tashuvchi bilan qarama-qarshi xarakatda issiqlik almashinishga bunday issiqlik almashinishga qarama-qarshi issiqlik almashinish deb ataladi.
Paralel xarakatda issiqlik almashinishga xarorati jixatidan yuqori bulgan issiqlik tashuvchi bilan xarorat jixatidan past bulgan ikkinchi bir issiqlik tashuvchi bilan yopiq idishda parallel xarakatda issiqlik almashinishga parallel issiqlik almashinish deb ataladi.
CHorraxali issiqlik almashinishda xarorat jixatidan yuqori bulgan issiqlik tashuvchi bilan xarorat jixatidan past bulgan ikkinchi issiqlik tashuvchi perpendikulyar xarakati bulsa bunday issiqlik tashuvchanlik chorraxalik issiqlik tashuvchi deb ataladi.

Rekuperativ issiqlik almashinishda issiqlik almashinish apparatidan foydalaniladi, issiqlik almashinish apparatiga foydali yuzasi quyidagi F,m² orqali xisoblanadi.
F = (1)
Bunda F-issiqlik almashinish apparatining yuzasidan chiqadigan issiqlik okim, k - issiqlik uzatuvchanlik koeffitsienti Q- issiqlik almashinish yuzada issiqlik almashinish oqimi . -qizdiriladigan yuzadagi o‘rtacha issiqlik yo‘qolishi.
Tez issiqlik almashinishlarda suvdan suvga issiqlik utkazuvchanlik koeffitsenti sigimi issiqlik almashinish apparatida issiqlik bugdan suvga uzatiladigan bulsa.
(2)
- o‘rtacha temperatura (xarorat) bosimi


va - issiqlik tashuvchilarning yuqori va past xaroratlari farqi.
Qarama-qarshi issiqlik almashtirish apparatida o’rtacha issiqlik (xarorat) bosimi yuqoriroq buladi.
(3)
Parallel xarakatdagida kamrok buladi. Xarorat bosimining uzgarmaydigan farqi quyidagicha yoziladi.
(4)
Issiqlik almashtirish apparatidagi issiqlikning solishtirma qiymati quydagicha yoziladi.
Q = G c = (t - t ) = G c (t - t ) (5)
Q-issiqlik oqimining quvvati yuqori haroratli sovuq haroratli issiqlik tashuvchidan sovuq haroratli issiqlik tashuvchiga sarf buladigan issiqlik almashinishi.
G₁ G₂ - sarf bo‘ladigan issiqlik tashuvchilar,
s₁ s₂ - issiqlik tashuvchilarning o‘rtacha issiqlik sigimi,
Ushbu formuladan issiqlik uzatuvchanlik koeffitsenti.
Q = kF (6)
Bir sekunddagi issiqlik tashuvchi uchun ekvivalient xajmi quyidagicha xisoblanadi
(7)

Xulosa qilib aytganda, solishtirma issiqlik balansi quyidagicha qabul qilinadi.

Q = W₁ (t - t ) – W₂ (t - t ) (8)

bu erda, (9) bo‘ladi.

Regenerativli issiqlik almashinish deb - regenerativ issiqlik almashinishida jism uziga issiqlikni yigib uzoq muddatga saqlash va uzatishiga aytiladi.

Misol, quyosh batareyalari, akkumlyatorlar, elektron batareykalar, kizigan pechkalar shular jumlasidandir.
4
3 - LABORATORIYA ISHI