Texnik o‘lchashlar asoslari

Қўнғироқли (колокольные) манометрлар
Қўнғироқли манометрлар кичик босим ва кичик вакуумни (тягомерлар ва напоромерлар) ўлчаш учун ва дифманометрлар сифатида қўлланилади.

Расм.36.

Ўлчов асбоби суюқлик солинган идишдан ва колоколдан ташкил топган бўлиб, унинг тагига трубка ёрдамида ўлчанаётган босим берилади ва ўлчанаётган босим ўзгариши билан колокол тепага ёки пастга силжийди. Икки хил колоколли манометрлар мавжуд бўлиб, биринчисида, ўлчанаётган босим ҳосил қилаётган куч Архимед кучи билан мувозанатланса, иккинчисида эса, юк ёки пружина билан мувозанатланади. Биринчисида, босим ортиши билан колокол тепага кўтарилади ва бунда колокол чўкиш даражаси камайиб, Архимед кўтариш кучи камаяди. Колокол силжиши бу кучлар мувозанатлашгунча давом этади. Иккинчисида, босим ҳосил қилаётган куч пружина бикирлиги билан мувозанатланади.

Расм.37.

Ҳалқасимон манометрлар

Кичик ортиқча босим, вакуум ва босимлар фарқини ўлчашга мўлжалланган.

Расм.38.
Ўлчов асбоби геометрик марказда таянчга 3 (опорага) осиб қўйилган, тўсиқ 2 билан ажратилган ёпиқ ҳалқа 1 кўринишида бўлади. Тўсиқ 2 нинг икки томонидан босим берилиши учун патрубкалар (4 ва 5) мавжуд. Ҳалқанинг пастки қисмига юк G 6 осиб қўйилган. Ҳалқанинг ичи ярмигача ишчи суюқлик билан тўлдирилган. Ўлчанаётган босимлар фарқи ∆P ўзгариши билан, яъни, Р₁ > Р₂ бўлганда, ҳалқанинг чап томонидаги суюқлик сатхи пасаяди. Сатхлардаги фарқ бунда босимлар фарқига пропорционал бўлади, яъни,
Р₁ - P₂ = ρgh
Ҳалқадаги тўсиқга таъсир қилаётган босимлар фарқи Р₁-Р₂, айлантириш моментини ҳосил қилади

M_p = (Р₁-Р₂) S r

S - ҳалқадаги тўсиқ юзаси;
r – ҳалқанинг ўртача радиуси.
Бу айлантириш моменти таъсирида ҳалқа соат стрелкаси бўйича таянч атрофида айланади. Ҳалқанинг айланиши акс таъсир моментини ҳосил қилади.
M_G = G a sinφ

G – юкнинг оғирлик кучи;

φ – ҳалқанинг буралиш бурчаги;
а – юк оғирлик маркази билан таянч орасидаги масофа.
Бу икки моментлар мувозанатланганда ҳалқа янги мувозанат холатида тўхтайди. M_p = M_G
Р₁-Р₂ = sinφ ёки, Р₁ - Р₂ = k sinφ
Яъни ўлчанаётган босимлар фарқи ҳалқанинг буралиш бурчаги синусига пропорционал бўлади.
Ўлчов асбоби шкаласи бир текис эмас. Айланиш бурчаги 60⁰ дан ошмаслиги керак. Бу ўлчов асбоблари ёрдамида 250 мм. сим. уст. ва 250 мм. сув уст. Гача босимларни ўлчаш мумкин. Хатолиги, ўлчашнинг юқори чегерасидан 1,5