Texnik o‘lchashlar asoslari

Virtuаl stеndlаrdа mоddаlаr sаthini o’lchаsh usullаrini o’rgаnish
6	Хrоmаtоgrаfik gаz аnаlizаtоrlаri
7	Qalqovichli zichlik o'lchash asboblari
8	Kapillar viskozimetrlar
9	Moddalar namligini aniqlash

AMALIY MASHG’ULOT №1


Mavzu: O‘LCHАSH АХBОRОTLАRNI PNЕVMАTIK UZАTISH TIZIMINI ХUSUSIYATLАRINI O‘RGАNISH


Ishdan maqsad: Modda namligi tog’risida ma’lumotlarni va uni aniqlash usullarini o’rganish.


ASOSIY MA’LUMOTLAR

O'lchanayotgan kattalikni pnevmatik chiqish signaliga o'zgartirish va ko'rsatishlarni masofaga uzatish uchun qo'llaniladigan pnevmatik o'zgartgichlar ichida kuch kompensatsiyali va siljish kompensatsiyali o'zgartgichlar yong'in va portlash xavfi bor korxonalarda keng ishlatiladi.

Kuch kompensatsiyali pnevmatik o'zgartgichlar o'lchash blokidan sezgir elementining kuchini 20—100 kPa (0,2—1 kgk/sm²) qiymatda bir xillashtirilgan pnevmatik chiqish signalni o'zgartirish uchun mo'ljallangan.
Pnevmatik kuch o'zgartgichlarining ishlash prinsipi pnevmatik kuch kompensatsiyasidan foydalanishga asoslangan.
Kuch kompensatsiyasiga ega pnevmatik o'zgartgichning prinsipial sxemasi 8.11-rasmda ko'rsatilgan. O'lchanayotgan parametr o'lchash blokining sezgir elementiga ta'sir ko'rsatadi va F mutanosib kuchga aylanadi. F kuch ta'sir
qilayotgan richag 1 orqali to'siq 2 soplo 3 ga nisbatan siljiydi. Soplo va to'siq orasidagi tirqishning o'zgarishi natijasida o'zgarmas kesimli drossel 7 orqali keladigan havo bosimi o'zgaradi. Shu bilan birga, kuchaytirish pnevmorelesining a kamerasidagi bosim ta'sirida membranalar 8 va 9 ning egilishi natijasida kirish 10 va chiqish 11 soqqali klapanlarning holati o'zgaradi.

Natijada b va s kameralarda bosim o'zgaradi. To'siq 2 silfon 4 ta'sirida soploga nisbatan shunday holatni egallaydiki, silfondagi kuch o'lchash blokining F kuchiga tenglashib, b va s kameralardagi bosim shunga qarab o'zgaradi. O'zgartkich berilgan o'lchash chegarasiga silfonni richag 5 bo'ylab siljitish orqali sozlanadi. O'zgartgichning chiqish signali 20 kPa (0,2 kGk/sm²) — boshlang'ich bosim nol korrektorning prujinasi 6 yordamida o'rnatiladi. O'zgartgich chang, nam va yog'dan tozalangan havo bilan ta'minlanadi. Havoning nominal bosimi 140 ±14 kPa. Chiqish signalini 300 metr masofaga uzatish mumkin. O'zgartkichning aniqlik sinfi 1,0.

Siljish kompensatsiyali o'zgartgichlar o'lchash bloki sezgir elementi- ning siljishini 20—100 kPa qiymatda pnevmatik chiqish signaliga o'zgartirish uchun mo'ljallangan.
8.12- rasmda siljish kompensatsiyali sxema bo'yicha ishlaydigan pnev­matik o'zgartgichning prinsipial sxemasi ko'rsatilgan. Ta'minlovchi havo bosimi hamda o'zgartgich chiqishidagi havo bosimi M₁ va M₂ manometrlar orqali nazorat qilinadi.
Birlamchi rele tarkibiga o'zgarmas kesimli drossel 7, soplo 3 va o'lchash bloki 1 ning sezgir elementi bilan bog'langan to'siq 2 kiradi. Kuchaytirgich ikkita ketma-ket ulangan drossel va silfon turidagi yuritmadan iborat. Drossel tizimi soplo 9 va 11 larni o'z ichiga oladi. Birinchi soplodan P_(j bosimli siqilgan havo kuchaytirgichga keladi, ikkinchi soplo orqali esa havo kuchaytirgichdan atmosferaga chiqadi.

Soplolarning teshiklari orasida likobchasimon klapan mavjud. Uning holatiga ikkala drossel havo oqimlari kesimlarining yuzi, binobarin, drossel qarshiliklari ham bog'liq. Kuchay­tirgich yuritmasi kamera 5 ichiga joylashgan, bir-biriga nisbatan konsentrik o'rnatilgan silfonlar 6 va 8 dan iborat. Likobchasimon klapan silfonlarning harakatchan tagi bilan shtok 13 orqali, kuchaytirgich esa birlamchi rele va ikkilamchi asbob bilan naychalar 4 va 15 orqali bog'langan. Silfon yuritmasiga P_x va P₂ bosimlardan o'zaro muvozanatlashgan ikkita kuch ta'sir qiladi.

To'siqning siljishi birlamchi asbob sezgir elementining holatiga yoki tekshirilayotgan parametr qiymatiga bog'liq. To'siq soploni bekitganda silfonga ta'sir qiladigan P_x bosim ko'payadi, silfonlar siqiladi, likobchasimon klapan 10 soplo 9 teshigini ochib, soplo teshigi 11 ni bekitadi; P₂ bosim oshadi va soplo 11 batamom bekilganda, P₂ bosim o'zining maksimal qiymatiga erishadi. To'siq soplodan chetlashganida teskari hodisa yuz beradi, ya'ni soplo 9 teshigi bekilib, soplo 11 teshigi ochiladi. Havoning atmosferaga chiqishidagi qarshilik kamayadi, shuning uchun P₂ bosim pasayadi va u soplo 11 ning to'liq ochilishida nolga tenglashadi.
Havo bosimining va o'lchanayotgan parametrning o'zgarishi quyidagicha bo'ladi. P₂ bosim oshganda, silfon 17 siqiladi va shtok 14 orqali to'siqni soplo 3 dan chetga suradi hamda soploning batamom bekilishiga yo'l qo'ymaydi. Pnevmatik tizimlardagi ikkilamchi asbob sifatida har qanday bosim o'lchagichlar ishlatilishi mumkin.
ELEKTR-PNEVMATIK VA PNEVMO-ELEKTR O'ZGARTGICHLAR
Avtomatik nazorat, sozlash va boshqarishning kombinatsiyalangan elektr-pnevmatik tizimlarni yaratishda elektr va pnevmatik chiqish signallariga ega bo'lgan asboblar qo'llaniladi. O'lchash tizimining elektr va pnevmatik shoxobchalarini moslashtirish uchun elektr-pnevmatik va pnevmo-elektr o'zgartgichlar chiqariladi.
Elektr-pnevmatik o'zgartgich 0—5 mA o'zgarmas tokning uzluksiz elektr signalini bir xillashtirilgan 20—100 kPa qiymatidagi pnevmatik signalga o'zgartirishga mo'ljallangan. EPP turidagi elektr-pnevmatik o'z­gartgichning prinsipial sxemasi 8.13-rasmda tasvirlangan. O'zgartgich ishi kuch kompensatsiyasi prinsipiga asoslangan. O'zgartgichdan nazorat va sozlash tizimlarida elektr analog asboblar bilan pnevmatik asboblar hamda tizimlar orasida bog'lanish o'rnatishda foydalaniladi.
Asbob vazifasi turlicha ikki blok: elektr-mexanik o'zgartgich (magnitoelektrik mexanizm va richaglar tizim majmuasi) va pnevmatik kuchay­tirgichdan tuzilgan.
Elektr kirish signali (I = 0—5mA) elektromagnit 5 ning g'altaklari 6 ga beriladi. Bunda magnit o'tkazgichida yakor 4 ning siljishiga olib keladigan magnit oqimi paydo bo'ladi.

Yakordagi kuch tok miqdoriga to'g'ri mutanosib. Shu kuch ta'sirida richag 2 ning siljishi soplo 1 aloqasida bosim o'zgarishiga olib keladi. Bu bosim pnevmatik kuchaytirgich 7 bilan kuchaytiriladi va pnevmoaloqalar bo'ylab o'zgartkich chiqishiga va teskari aloqa silfoni 3 ga beriladi. Chiqish bosimi ta'sirida silfonda paydo bo'ladigan kuch yakorda kirish signalidan hosil bo'lgan kuch bilan kuch richagi orqali muvozanatlashtiriladi. Aniqlik sinfi 0,5; 1,0.

Pnevmo-elektr o'zgartkich 20—100 kPa qiymatdagi uzluksiz pnevmatik signalni 0—5 mA o'zgarmas tokning bir xillashtirilgan elektr signaliga o'zgartirish uchun mo'ljallangan.
Uzluksiz kirish va chiqish signallari uchun pnevmo-elektr o'zgart­gichlar ham, to'g'ri ta'sir etuvchi o'zgartgich ham qo'shimcha energiya manbayidan foydalanadigan kompensatsion turdagi o'zgartgich tarzida chiqarilishi mumkin.
To'g'ri ta'sirli pnevmo-elektr o'zgartkich (8.14-rasm) pnevmatik kirish signalini qabul qiluvchi o'lchash bloki 1 dan va differensial transformatorda uzatuvchi o'zgartgichdan tashkil topgan. Bosim ta'sirida silfon 2 ning qo'zg'aluvchan tubi va u bilan bog'langan, birlamchi 3 va ikkilamchi 5 chulg'amga ega bo'lgan o'zak 4 siljiydi. Aks ta'sir etuvchi kuch prujina 6 yordamida yaratiladi. O'zakning maksimal siljishi tufayli paydo bo'ladigan asosiy xatolik ±1 % dan oshmaydi.
Kompensatsion pnevmo-elektr o'zgartgichlarda kuchlarni kompen- satsiyalash prinsipidan foydalaniladi. To'g'ri ta'sirli o'zgartgichlar kompen­satsion turdagi o'zgartgichlarga qaraganda kamroq aniqlikka ega. Ammo kompensatsion turdagi o'zgartgichlar to'g'ri ta'sirli o'zgartgichlarga nisbatan qimmat turadi.