Texnika xavsizlik ko’rsatmalari, yong’indan saqlash qoidalari bilan tanishish. Ish joyiga joylashish uchun xujjatlarni tayyorlash

Metall kesish stanogi —metall va boshqa materiallardan buyumlar tayyorlash maqsadida ularga kesib ishlov beradigan mashina. Mashinasozlik, asbobsozlik va sanoatning boshqa tarmoqlaridagi jihozlarning asosiysi hisoblanadi.
Materiallarga ishlov berish qadimdan ma’lum; u paytlarda detal qo’l bilan aylantirilib, tosh va boshqa keskichlar bilan yo’nilgan. 12-asrda qo’l bilan harakatlantiriladigan tokarlik parmalash stanoklari, 14-asrga kelib esa suv tegirmoni yordamida harakatlantiriladigan stanoklar paydo bo’lgan. Mexanik stanoklar, asosan, Italiya, Fransiyada tayyorlangan, Rossiyaga ham o’sha erlardan keltirilgan.
Detallarga ishlov berish aniqligiga ko’ra, normal, yuqori, yuksak, nihoyatda yuksak va alohida (master-stanok) aniqlikdagi; texnologik belgilariga yoki ishlatadigan asbobining tipiga ko’ra, tokarlik, parmalash va yo’nib kengaytirish, silliqlash va o’lchamga etkazish, kombinasiyalangan, tish va rezba ochish, frezalash, randalash, o’yish hamda protyajkalash va boshqa metall qirqish stanoklari bo’ladi. Bunda stanoklarning yangi tiplarini loyihalash boshlangan edi. 1970 yilga kelib 1817 tip o’lchamli metall kesish stanogi yiliga 230 ming donadan ishlab chiqarishga erishildi. Metall kesish stanogini ishlab chiqarish bir necha yo’nalishlarda takomillashmoqda.
Dumaloq buyum va detallarning teshiklari ko’plab kengaytiriladi; frezer­lash stanogida tekisliklar, shakldor sirtlar ishlanadi, tishlar ochiladi; silliqlash sta­nogida sirtlarga pardoz beriladi. Tuzilishiga ko’ra, metall kesish stanogi gorizontal, vertikal va qiya xillarga; bir va ko’p shpindelli, ko’p supportli hamda ko’p keskichli, karusel portal va boshqa tiplarga bo’linadi. Metall kesish stanogining stasionar, ko’chma, stol ustiga o’rnatib ishlatiladigan xillari bor. Asosiy ish organi — keskich, parma, freza, abraziv doira. Bir xil detalga metall kesish stanogi bilan bir necha usulda ishlov berish mumkin. Metall kesish stanogining avtomat va yarim avtomat xil­lari ham bor.

Randalash stanogi— mashinasozlikda — tekis yuzalarni ishlashga mo’ljallangan metall kesish stanogi. Bajaradigan ishi va tuzilishiga qarab, bo’ylama, ko’ndalang va o’yish stanoklari (keskichi vertikal harakatlanadigan) ga bo’linadi. Ish prosessi asosiy — kesish (randalash) va salt yurish vaqtidagi ilgarilama-qaytma harakatdan iborat.

Ko’ndalang randalash stanogi buyumlarning kichik va o’rtacha o’lchamli gorizontal, vertikal va qiya yuzalarini randalash uchun ishlatiladi. Buylama randalash stanogi buyumlarning to’g’ri chiziqli ensiz va uzun yuzalarini randalash uchun ishlatila­di. Bo’ylama randalash stanogida, asosan, stolga mahkamlangan zagotovka stanina yo’naltiruvchilari bo’ylab suriladi. Stoykalarning vertikal yo’naltiruvchilariga traversa mahkamlangan. Unga esa ikki keschik tutqichli support o’rnatilgan. Ishlov beriladigan buyumning gabarit o’lchamlariga qarab, traversani stoykada surish va tegishli vaziyatga mahkamlab qo’yish mumkin. Randalash vaqtida vertikal supportlar bilan yon support davriy ravishda surilib turadi. Randalash stanogi stanok staninalari, plitalar, podshipnik korpuslarning tagliklari va boshqalarga ishlov berish uchun ishlatiladi; 2) yog’och ishlashda — aylanuvchi keskichli mashina. Yog’och buyumlar sirtini silliqlash (asosan, arra izini yo’qotish), buyumni aniq o’lchamga keltirish, shakldor profil hosil qilish (masalan, plintuslar) va boshqa maqsadlarda ishlatiladi. Bir, ikki va to’rt tomonlama randalaydigan xillari bor. To’rt tomonlama randalash stanogi

Ma’lumki, kesib ishlash yo’li bilan metalldan zarur shaklli va o’lchamli buyumlar tayyorlashda zagotovkadagi ortiqcha metall qismi yo’nib tashlanadi. Bir qism metallning qirindi tarzida chikib ketishi bu usulning kamchiligidir. Masalan, texnologiya metodlari ilg’or bo’lgan avtotraktor sanoatida ham zagotovka og’irligining qarib 25 prosenti qirindi tarzida isrof bo’ladi. Mamlakatimizda yiliga bir nucha tonna qora metall qirindiga ketadi. Ammo, shunga qaramay, mashinasozlikda asosiy o’rinni mexanik ishlash ishg’ol qiladi va unga detal teyyorlashga ketadigan vaqtning 40 — 50 prosenti sarf bo’ladi.
Buning sababi shuki, metall kesish stanoklarida ishlangan detallarning shakli, o’lchamlari boshqa usullarda ishlangan detallarnikiga qaraganda aniq., yuzalari esa tekis va toza chiqadi. Shuning uchun ham bu usul tobora takomillashtirilmoqda va rivojlantirilmoqda.
Yo’niladigan buyumning katta-kichikligiga qarab, tegishli gabaritdagi stanoklar ishlatiladi. Soat detallari, masalan, qo’l soati balansining o’qi ishlanadigan kichik tokarlik stanogi keltirilgan, uning gabariti (o’lchamlari), taxminan 120x200 mm bo’lib, u stol ustiga o’rnatiladi. Ayniqsa yirik buyumlar ii:lashda ancha baquvvat stanoklardan foydalaniladi. Kramatorsk zavodida chiqariladigan tokarlik-vint qirqar stanogi ana shunday stanoklar jumlasidandir.
Bu stanokda diametri 3,2 m va uzunligi 16 m gacha bo’lgan buyumlar ishlanadi; stanokning og’irligi 170 t 26- rasmda Novosibirsk og’ir stanoklar zavodida tayyorlangan bo’ylama-randalash stanogi keltirilgan, bu stanokda uzunligi 8 m, eni 3 m va balandligi 2,5 m gacha bo’lgan zagotovkalar ishlanadi.