Texnologik ta`lim prognostikasi fanidan 1-Maruza Mavzu: Texnologiya ta`limini tadqiq qilishning metodologik asoslari predmerining maqsad va vazifalari

Falsafikatsiya tamoyili - mazkur tamoyilga binoan faqat inkor etish orqali tekshirib ko'rish imkoniyati bo‘lgan bilim ilmiy bilim bo`lishi mumkin.
Reduksiya tamoyili - ma'lum yaxlitlik tizim murakkabligini uning nisbatan sodda tarkibiy qismlari unsurlari orqali bilishdir.
Yaxlitlik tamoyili - tadqiq qilinayotgan obyektlaming alohida yaxlit xossalarini boshqa ob’ekitlar bilan o'zaro aloqada bo‘lish.
Kontirreduksiya tamoyili - elementar zarralardan tortib to ijtimoiy tabiiy tizimlargacha barcha tabiiy obyektlarga, shu jumladan tabiiy tilga amal qilish.


Pedagogik tadqiqotlarning konkret-metodologik tamoyillari.
Demokratik jamiyat qurish konsepsiyasi har bir ijtimoiy fanning o‘z qonunlaridan, predmetidan kelib chiqadigan xususiy, metodologiyani rivojianishiga imkoniyat yaratdi. Avvalo, ilmiy pedagogik tadqiqotda shaxsiy yondashuv, faoliyatli yondashuv, polisu’bektli yondashuv,madaniy yondashuv, antropologik yondashuv, texnologik yondashuv kabi qonsepsiyalar yaratildi. Albatta bu konseptual yondashuvlar davr taqozosi bilan takomillashib boradi. Professor A.Choriev qonuniyatii yondashuv ta’lim-tarbiya jarayonini modemizatsiya qilishning metodologik asosi ekanligini asosiagan. Chunki ta’lim-tarbiya jarayonining o‘ziga xos qonuniyatiari asrlar bo‘yi tajribalarda sinalgan, qaror topgan.
Har bir fanning o ‘ziga xos qonuniyati bo‘lganidek, pedagogik jaaryonning qonuniyatiari ilmiy tadqiqotning yorqin yo‘llanmasi bo'iadi.Metodologiya metodlar, usullar, majmui sifatida qarashlar, “yondashuvlar”,konsepsiyalar uchun ham fanning umumiy qonuniyatiari nazariy (boshlang‘ich) asosi bo‘ladi. Ҳar bir qonuniyatni amaliyotida o ‘ziga xos metod, usullari qoManishi tabiiy hoi. Pedagogik qonuniyatlar o‘tgan asming 80-yillarida umumlashtirila boshlandi. Ko‘pgina mamlakatlarda ta’lim-tarbiya jaryoniga faqat falsafiy yondashuv mavjud.
Muayan qonuniyatlarga asoslanilmagani uchun fanning predmetsizlikda kamsitishga urinishlar ham bo‘ldi. Ҳar bir voqeligining o ‘ziga xos qonuniyati mavjud boladi.
Shuning uchun ilmiy tadqiqotda qonuniyatii yondashuv obyektniing, muammoning muayyan mohiyatini aniqlash,ixtironing nazariy ahamiyatini, tadqiqot samaradorligini oshiradi.
1. O‘rganayotgan muammoning tarixiylik, milliylik, umuminsoniylik
tamoyili:
- muammoning o ‘rganilishi tarixiy taraqqiyod, qonsepsiyalar,tajribalar tahlili;
- milliylik, milliy qadriyatlar ustuvorligi, ijtimoiy, iqtisodiy mohiyatini;
- globallashuv sharoitida umuminsoniylik xususiyati, jahonda ilg‘or tajribalar, tadqiqotning jahonda ilg‘or tajribalar, tadqiqotning jahonshumul ahamiyati tadqiqotning dolzarbligini, nazariy ahamiyatini aniqlash imkoniyatini beradi.
2. Ta’lim-tarbiyaning ijtimoiy xususiyati o ‘rganayotgan muammoni,
ixtironi “davr talabiga, mavjud sharoitga mosligi, optimallik” tamoyili:
- jamiyatni tezkor rivojlanishida ixtironing tutgan o‘rni, dolzarbligi va fanga qo‘shi!gan hissa;
- bozor iqtisodiyoti sharoitida jamiyat buyurtmasi Kadrlar tayryoiash Milily modelida fanning vazifalariga hozirjavobligi;
- tadqiqot obyektining tipikligi;
- natijaning umumlashganligi kabi tamoyiilar.
3. Ta’lim-tarbiyada nazariyaning amaliyot bilan birligi:
- tadqiqotning nazariy g ‘oyalarni amalda qo‘llanishi, amaliyot asosida nazariy konsepsiyalar yaratilishi;
- amaliyot har qanday bilim, g‘oya va ixtironing mezoni ekanligi;
- tadqiqot ishining bilish nazariyasiga asoslanishi;
- insonda, uzluksiz ta’lim-tarbiyada tajribaning murakkabligi,mas’uliyatliligi, mukammal nazariyagatayanishi;
4. Ta’lim-tarbiya va rivojlanishning o‘zaro bogiiqligi tamoyili:
- insonni bir butun, yaxlitlikda o‘rganish;
- “ta’limni-tarbiyadan, tarbiyani esa ta’limdan ajratib bo‘lmaydi, bu sharqona qarash, sharqona hayot falsafasidir” (I.Karimov).
- ta’lim jarayonida rivojlanishni jismoniy, ma’naviy va intellectual o‘sishga erishish.
5. Ta’lim-tarbiyaning o ‘quvchi imkoniyatiga mosligi:
- pedagogik jarayonni insonparvarlashtirish va demokratiklashtirish, individual- lashtirish va tabaqalashtirish;
- shaxsga yo'naltirilgan ta’lim-tarbiya, kompetentsiyaviy ta’lim,antrogogik ta’lim paradigmalari;
- globallashuv sharoitida yoshlami har tomonlama kamol toptirish.
6. Tarbiyalash va o ‘z-o‘zinii tarbiyalash, o ‘qitish va o ‘rganish
faoliyat uyg‘unligi:
- tarbiyalash faoliyatini o ‘z-o‘zini tarbiyalashga yoMlash o ‘z-o‘zini tarbiyalash motivi, ko‘nikmasi va madaniyatini shakllantirish imkoniyati;
- o ‘z-o‘zini tarbiyalash samaradorligi;
- tarbiyalanganlik darajasiga bogiiqligi;
- ta’limni ikki tomonlama xususiyati;
- o ‘rgatish va o‘rganish faolligi uyg‘unligi;
- masofaviy ta’lim-tarbiya jarayoni;
7. Ta’lim-tarbiya maqsadi, mazmuni, metodlari, shakllari va vositalari o‘zaro bog‘liqligi:
- optimal maqsadga mos mazmun, metodlarni tanlash, qollash YUNESKOning pedagogik texnologiyaga bergan bahosida o ‘z ifodasini topgan;
- intelektual rivojlangan barkamol avlodni, shaxsni tarbiyalash maqsadiga mos ta’lim-tarbiya mazmuninii belgilanishi;
- har tomonlama rivojlangan shaxsni shakllantirish mazmuniga mos metod, vositalarni qo‘llash ta’lim-tarbiyaning samarali omili ekanligi;
-pedagogik texnologiyaning usullari shakllari, ta’lim-tarbiyaning mazmuni, mavjud shart-sharoitga bogiiqligi kabilar;
8. Ta’lim-tarbiyada fanlararo bog‘liqliq tamoyili: insonni o ‘rganadigan fanlar nazariy rivojlanishida deferensiatsiya holati mavjud bo‘lsada, ijtimoiy funksiya amaliyotida integratsiya tabiiy holdir. Tabiiy fanlarning tutash bandida yangi-yangi fanlar paydo bolishi, fanning kengayishi, jamiyat taraqqiyotida imkoniyatini oshishi insonshunoslik fanlarining ham o ‘zaro bog‘liqliq qonuniyati mavjudligini ko‘rsatadi. Jamiyatni ijtimoiy taraqqiyoti, inson, insoniylik, insoniyat,triadasi insonshunoslik fanlari hamkorligini taqozo etadi.
Shaxsiy-faoliyatga yo‘naItiriIgan yondashuv yo‘nalishida izlanishlar olib borgari tadqiqotchilaming ta’kidlashicha, shaxsiyfaoliyatga yo‘naltirilgan yondashuvida shaxsning va faoliyatning komponentlari bir-biri bilan chambarchas bog‘langan bo‘ladi, chunki bu yondashuv jarayonida shaxs subyekt sifatida faoliyat ko‘rsatadi.
O‘z navbatida, turli xil omillar ta’sirida hamda shaxsning o ‘z faoliyati natijalari ta’sirida uning subyekt sifatida rivojlanishi amalga oshadi.
Shaxsiy-faoliyatga y o ‘naltirilgan yondashuvda ta’lim-tarbiya jarayonidagi mavjud omillarni aniqlash asosida mazkur jarayonda vujudga kelayotgan o‘zgarishlami vaziyatlarga ko‘ra tahlil qilish zarur bo‘lib, bunda ularning mustaqil va erkin fikr bildirishlari, hech qanday hadiksirashlarsiz o‘z tushunchalarini ifodalashlari, erkin muloqotga kirishishiari, ya’ni o‘z imkoniyatlarini namoyon etishlari uchun zaruriy va etarli shart-sharoitlar yaratiladi.
Shaxsiy-faoliyatga yo‘naltirilgan yondashuvni amalga oshirishda quyidagi shart-sharoitlar hisobga olinadi:

• 
  muayyan faoliyatga kirishishining ixtiyoriy ekanligi; qo‘yilgan maqsadga erishish vositasini tanlashda ishonch, har bir bolaning imkoniyatlariga ishonish va ularning qo‘yilgan vazifalarni muvaffaqqiyatli bajarishiga xayrixohlik bildirish;
  
• 
  ta’lim vazifalarini belgilashda samarali va oqilona strategiya tanlash;
  
• 
  pedagogik ta’sir etish jarayonida yuzaga keladigan salbiy oqibatlaming
  
• 
  oldini olish; qiziqish, individual ishtiyoq, xohish-istaklarini hisobga
  
• 
  olish va yangi qiziqisnlami paydo qilish.
  
• 
  Shaxsiy faoliyatga yo'naltirilgan yondashuv pedagogik tadqiqotlarda
  
• 
  quyidagi qoidalarga asoslanib joriy etilishi lozim: faol nuqtai
  
• 
  nazar, mustaqillik va tashabbuskorlikka tayanish;
  
• 
  ta’lim oluvchi bilan muloqotda unga hurmat bilan munosabatda bo‘lish; pedagog ta’lim oluvchilarning muvafaqqiyatlaridan quvona bilishi lozim;
  
• 
  pedagog muhim muammolami hat etishda ta’lim oluvchiga yordam berishi kerak; tarbiyaviy vazifalarni bosqichma-bosqich hal etishda pedagog ularni amalga oshirishning har bir ta’lim oluvchiga yuqori darajada foyda keltiradigan variantiarini izlab topishi kerak; guruhda, ta’lim oluvchilarning boshqa jamoalarida ham pedagog insonparvarlik munosabatini shakllantirishi kerak, u ta’lim oluvchilarning kamsitiüshiga, ruhi tushib ketishiga yo`l qo‘ymasligi zarur.
  

Pedagogik tadqiqotlami amalga oshirishga doir aksiologik yondashuv pedagogik qadriyatlar negizida amalga oshirildi.Natijada quyidagi individual-shaxsiy qadriyatlar tizirni aniqlashtirildi:

• 
  shaxsning ham jamiyatda, ham kasbiy muhitdagi o ‘zini namovon tishi bilan bog‘liq qadriyatlar (pedagog mehnatining ijtimoiy ahamiyatliligi,pedagog faoliyatining nufuzi, kasbning yaqin shaxsiy doiradagilar tomonidan tan olinishi va h.k.);
  
• 
  muloqotga bo‘lgan ehtiyojlami qondiruvchi va uning doirasini kengaytiruvchi qadriyatlar (bolalar, hamkasblar, mansabdor shaxslar bilan muloqot, bolalarga bo'lgan mehr va g‘amxo‘rlik, ma’naviy qadriyatlar almashinuvi va h.k.);
  
• 
  shaxsning ijodiy individualligini rivojlantirishga qaratilgan qadriyatlar (kasbiy-ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish imkoniyatlari,jahon madaniyatiga qo‘shilish, sevimli mashg‘ulot bilan shug‘ullanish,doimiy kamolotga intilib borish va h.k.);
  
• 
  o‘zini ishga safarbar etishga imkon beruvchi qadriyatlar (pedagog mehnatining ijodiy xarakteri, defektologlik kasbining hissiyotga boyligi va maroqliligi, ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalarga yordam bera olish imkoniyati va h.k.);
  

Pragmatik (amaliy) ehtiyojlarni qondirishga imkoniyat beruvchi qadriyatlar (davlat tomonidan kafolatlangan ish, ish haqi, ta’til, xizmat pog‘onasining oshib borishi va boshqalarga erishish).