Texnologiya fani uzviyligi va uzluksizligini ta’minlashda fanlararo integratsiyani ta’minlashning zamonaviy texnologiyasi mundarija: Kirish

II..BOB..FANLARARO..INTEGRATSIYANI. TA’MINLASHNING…ZAMO-NAVIY TEXNOLOGIYASI
2.1 Integratsiya haqida umumiy ma’lumot
Integratsiya - bu nafaqat o'quv materialining maxsus kombinatsiyasi, balki o'quv faoliyatini tashkil etish usuli bo'lib, o'quv materialini turli xil pozitsiyalardan tahlil qilish, asosiy narsani ajratib olish, ma'lum bo'lganlar bilan yangi aspektda operatsiyalarni bajarish, o'quv muammolarini hal qilish va amalga oshirishni o'z ichiga oladi. ijodiy xarakterdagi vazifalar. Integratsiya darsni hamkorlik yo'nalishiga yo'naltirishga imkon beradi, bu erda fikrlar bir-biriga qarama-qarshi bo'lishi mumkin, ammo har qanday fikr hamma tomonidan hurmat qilinadi, hatto ular bunga rozi bo'lmasa ham. Bu eng qimmatli fazilatlardan birini rivojlantirishga yordam beradi: boshqasini tinglash, uning dalillarini o'rganish, birovning nuqtai nazarini o'z nuqtai nazari bilan solishtirish qobiliyati. “Darsda o'rganilayotgan mavzu bo'yicha fikr yuritadiganlarga tegishlilik hissi darsning motivatsion sohasining asosiy tarkibiy qismlaridan biridir. Bu tuyg'u barcha ehtiroslarning eng insoniyligini - bilimga bo'lgan ishtiyoqni rivojlantirishga qodir "(V.A. Suxomlinskiy)
Fanlarni integratsiyalash – mavzularning takrorlanmasligi, vaqtni tejash, ya’ni kam vaqt sarflab katta hajmdagi materialni o‘zlashtirish imkonini beradi va o‘zida tashkilotchilik vazifasini ham ifodalaydi.
“Integratsiya” tushunchasini chuqurroq tahlil qiladigan bo‘lsak, uning pedagogik-psixologik va falsafiy jihatlariga e’tibor qaratishimizga to‘g‘ri keladi.
Integratsiya (lotincha integratio - tiklash, toʻldirish, integer - butun soʻzidan) 1) sistema yoki organizmning ayrim qismlari va funksiyalarining oʻzaro bogʻliqlik holatini hamda shunday holatga olib boruvchi jarayonni ifodalaydigan tushuncha;
2) fanlarning yaqinlashishi va oʻzaro aloqa jarayoni; differensiatsiya bilan birga kechadi;
3) 2 va undan ortiq davlatlarning iqtisodiyotini oʻzaro muvofiqlashtirish va birlashtirish (qarang Iqtisodiy integratsiya). ^[1];
Dialektikada - “integratsiya” tushunchasi borliqni yaxlitlikda tadqiq qilishning markaziy falsafiy va uslubiy asosi sifatida qaraladi, tabiat, jamiyat va ong rivojlanishining umumiy qonunlari sifatida namoyon bo‘ladi.
Psixologiyada integratsiya murakkab psixologik rivojlanish qonuniyatlari, yosh bilan bog‘liq bo‘lgan o‘zgarishlarni o‘rganish, bilimlarni bosqichma-bosqich o‘zlashtirish, faoliyatning yetakchi turlari o‘zgarishi doirasida ko‘rib chiqiladi.
Integratsiya ta’lim mazmunining muayyan ketma-ketlikda, uzviy va tizimli
joylashtirilishini, yangi mavzuni o‘zlashtirishda mavjud bilimlarga tayanishni, o‘quv materialining ma’lum darajada navbatdagi bosqichlarda qo‘llanilishini, o‘quv-tarbiya jarayoni bosqichlarining davomiyligi va yaxlitligini ifodalaydi
Ta’lim jarayonida fanlararo integratsiyani ta’minlashning uzviylik, ketma-ketlik, tizimlilik, aloqadorlik va innovatsiya tamoyillari mavjud:

• 
  uzviylik tamoyili barcha rivojlanayotgan ob’ektlar, hodisalar, jarayonlar orasidagi umumiy bog‘liqliklarning aks etishidir;
  
• 
  ketma-ketlik tamoyili - pedagogik jarayon bo‘g‘inlari, bosqichlari, tartibi va ularning qat’iy almashinuvini ifodalaydi;
  
• 
  tizimlilik tamoyili bilimlar, ko‘nikmalar, malakalar va mahorat o‘rtasidagi aloqalar, pedagogik jarayonlar yaxlitligi hisoblanadi;
  
• 
  aloqadorlik tamoyilida mantiqiy bo‘limlar, qonunlar, nazariyalar va dalillar o‘rtasidagi ichki va tashqi aloqalar ko‘rib chiqiladi
  
• 
  innovatsiya tamoyili pedagogik jarayonlarda barcha o‘quv maqsadlari zamonaviyligi, ilmiyligi, xorijiy tajribalarga mosligini ifodalaydi.
  

Professional ta’limda fanlararo aloqalar integratsiyallashgan jarayonlarning aniq ifodasi hisoblanadi. Bu aloqalar o‘quvchilarni amaliy va ilmiy-nazariy tayyorgarligida muhim o‘rin tutadi. Mavzularni umumlashtirishlar professional ta’lim tizimi bitiruvchisiga bilim va ko‘nikmalarni aniq holatlarda, alohida savollarni ko‘rib chiqishda o‘quv va darsdan tashqari faoliyatida, hamda kelgusi ishlab chiqarish, ilmiy jihatdan jamiyat hayotida qo‘llash imkonini beradi. Amalda qo‘llanilayotgan fan dacturlarini ish beruvchilarning talab va takliflari acocida hamda ta’lim muaccacalarining mavjud o‘quv-texnik imkoniyatlari va hududdagi mehnat bozori shart-sharoitlaridan kelib chiqib takomillashtirish kacbiy ta’limning cifatini oshirishga olib keladi.
Har tomonlama fanlararo aloqalar yordamida nafaqat ta’limning vazifalari, balki o‘quvchi va talabalarning bilim salohiyatini rivojlantirish va tarbiyalash katta ahamiyat kasb etmoqda, bu esa haqiqiy borliqda murakkab muammolarni majmuali ko‘rish, yondashish va yechish uchun poydevor hisoblanadi.
Professional ta’limda fanlararo uzviylik bir necha yo‘nalishlar va turli
darajalarda amalga oshiriladi:

• 
  ichki mavzu – tushunchalar, bilimlar, ko‘nikmalar va boshqalarni birlashtirish, alohida o‘quv fanlari doiracida yaxlitlash;
  
• 
  fanlararo – dalillar, tushunchalar, tamoyillar va boshqalarni cintez qilish, ikki yoki undan ortiq fanlar mazmunini tahlil qilish;
  
• 
  mavzulararo – asosiy va qo‘shimcha ta’lim mazmuni tarkibiy qismlarining cintezini amalga oshirish.
  

Fanlararo uzviylikni ta’minlash didaktik idrokka acoclandi. Dactlab o‘qituvchi o‘quvchini o‘rganilayotgan mavzuning maqcad va vazifalari, uning boshqa mavzular bilan aloqaci va kommunikativ didaktik vocitalarning camaradorligi bilan tanishtiradi. O‘quv reja va fan dacturlarini mazmunan takomillashtirish o‘quv jarayonini camarali tashkil etish, fanlarga ajratilgan coatlar hajmidan maqcadli va to‘g‘ri foydalanish, umumiy yuklamalarning bajarilishini nazorat qilish va monitoringini olib borish imkonini yaratadi.
Fanlararo uzviylikga asoslangan o‘quv materiallarni yaratish orqali ta’lim jarayonini takomillashtirish maqsadida umumkasbiy va ixtisoslik fanlarini o‘qitishda turdosh fanlar mazmunidan foydalana bilish hamda mavzulararo o‘xshash uslub va vositalarni qo‘llagan holda, ta’lim samaradorligini oshirish, nazariy va amaliy mashg‘ulotlar, ishlab chiqarish amaliyoti orasidagi integrasiyani ta’minlashning yaxlit tizimini ishlab chiqish hamda ta’lim oluvchilarning tartiblashgan, o‘zaro aloqadorlik va izchillikka asoslangan mavzularni alohida qiziqish bilan o‘zlashtirishini ta’minlash orqali amalga oshiriladi.
Integratsiya ta'limning maqsadi sifatida o'quvchiga dunyo qismlarining tizim sifatida o'zaro bog'liqligini aks ettiruvchi bilimlarni berishi kerak, bolani o'rganishning dastlabki bosqichlaridan boshlab barcha elementlar o'zaro bog'liq bo'lgan butun dunyoni tasvirlashga o'rgatish uchun mo'ljallangan. Integratsiya o'quv quroli sifatida talabaning bilimdonligini rivojlantirishga, ta'limdagi mavjud tor ixtisoslikni yangilashga qaratilgan. Shu bilan birga, integratsiya klassik fanlarni o'qitishning o'rnini bosmasligi kerak, u faqat olingan bilimlarni yagona tizimga birlashtirishi kerak.
O'quv materialini taqdim etishning murakkabligi dars ko'lamini kengaytiradi, integratsiyani o'qitish, ta'lim va rivojlanishni birlashtirgan jarayonga aylantiradi. Har qanday shakldagi va har qanday turdagi dars integratsiyalashgan dars sifatida tuzilishi mumkin, bunda integratsiya o'quv muammosini hal qilish usuli, fanga barqaror qiziqishni shakllantirish uchun darsda harakat qilish usuli sifatida tushuniladi.
…..


2.2 Fanlararo integratsiyani ta’minlashning zamonaviy texnologiyasi
21-asrda insonning asosiy qadriyati rivojlanish qobiliyati, kognitiv salohiyatning mavjudligi ekanligi ayon bo'ladi. Bilish ehtiyoji inson ma’naviyatining asosiy tarkibiy qismi bo‘lib, ezgulik qilish, mehr-shafqat qilish
zarurati bilan birgadir. “Aqlli inson - va faqat u insoniyatning kelajagini optimal tarzda belgilashga qodir, lekin uning o'limini o'z faoliyati bilan oldindan belgilamaydi” (V. Vernadskiy). Bilish jarayoni cheksizdir va fanning “zamonaviy yutuqlari” faqat ma'lum bir davrning yutuqlari bo'lib, kelajakda ham davom ettiriladi.
Darsliklarning haddan tashqari kategoriyaliligi ba'zan bolaning bilimga bo'lgan qiziqishini so'ndiradi va endi kashfiyotlar mumkin emas degan taassurot qoldiradi. O‘qitish tamoyillari va usullarining jadal rivojlanishi, dastur va darsliklarning yangilanishi, yangi tipdagi ta’lim muassasalarining paydo bo‘lishi zamonaviy maktabni axborot mazmunining taraqqiyotdan ustunligidan qutqara olmadi. Rivojlantiruvchi ta'lim o'zlashtirilgan bilimlarga tanqidiy qarashni, ularni shaxsiy baholashni, shuningdek, bilim va ularni baholash haqidagi mulohazalar natijasida tasavvurni o'z ichiga oladi. Tasavvurni rivojlantirmasdan, ijodkorlik haqidagi har qanday gapni asoslab bo'lmaydi. Rivojlantiruvchi ta'lim tamoyillari ularni kundalik maktab amaliyotida amalga oshirish masalasiga olib keladi. Amaliyot allaqachon integratsiyaga murojaat qilib, bu savolga javob berdi. Masalaning ikkinchi tomoni shundaki, Tayanch rejaning qabul qilinishi talabaning maksimal ruxsat etilgan o‘quv yuklamasini keskin cheklab qo‘ydi va shu orqali uning jismoniy va ruhiy salomatligini himoya qildi, ayni paytda talab qilinadigan bilim, ko‘nikma va malakalar hajmi ortib bormoqda. Bilimlar miqdori va ularni o'zlashtirish uchun taqdim etilgan vaqt miqdori o'rtasidagi tafovut chuqurlashadi. Ushbu muammoning eng yaxshi yechimi fanlararo integratsiyadan foydalanishdir. Shunday qilib, fanlararo integratsiya bugungi kunda ta'limni rivojlantirishning eng muhim omili bo'lib, uni qo'llash amaliyoti xilma-xildir, haqiqatda mavjud bo'lgan barcha variantlarni qamrab olish qiyin.
Zamonaviy maktabning asosiy vazifalari yoshlarni hayotga tayyorlash, ma'naviy sohaning rang-barangligini ko'rsatish, kognitiv va estetik ehtiyojlarni qondirishdir. Hech bir barqaror o'quv dasturi bularning barchasini o'z ichiga
olmaydi. Bu kamchiliklarni bartaraf etish, o‘quvchilarning mavjud bilimlarini to‘ldirish, kengaytirish, bilish faolligini rag‘batlantirish ta’lim jarayonida kompleks yondashuvning birlamchi vazifasidir. Bu bolaga hissiy ta'sir kuchidan foydalanishga, mantiqiy va mantiqiy narsalarni organik ravishda birlashtirishga imkon beradigan integratsiyalashgan yondashuv. Darsni tekshirish. Guruhlar va juftliklarda ishlash mavjud, talabalarning katta tayyorgarligi talab etiladi. Faoliyatning barcha turlarida ob'ektiv va to'g'ri baholash mezonlariga shoshilinch ehtiyoj bor, shuning uchun sinfdoshlarning bilimlarini tekshirishda har bir talaba baholash uchun qulay va taniqli ko'rsatkichlar shkalasiga (tizimiga) ega bo'ladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1^ 2O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi Farmoni. // O‘zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari to‘plami. –T., 2017. – B.39.

2