Texnologiyalari vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi

2.3 KOMPYUTERNING QO`SHIMCHA DASTURLARI 
Drayverlar. 
Ular kampyuterbilan boshqa qurilmalar o`rtasida muloqot o`rnatishga 
xizmat qiluvchi dasturlar dir ular xarbir qurilma (klavyatura,printer, 
sichqoncha va xokazo) lar uchun aloxida ishlab chiqariladi, hu qurilmalarini 
kampyuter bilan xamkorlikda ishlashini ta`minlaydi va nazorat qilib boradi 
masalan Mouse.com-kampyuteri bilan sichqoncha o`rtasidagi muloqotni 
tayyorlaydi. 

---

Utilitlar. 
Utilitlarga arxivlash, formatlash vositalari anti viruslar deagnostika 
vositalari 
optemallash 
vositalari 
komunikatsya 
vositalari 
xtirani 
boshqaruvchi vositari misol keltirish mumkin. Arxivlash vositalari yoki 
arxivatorlar-maxsus usullar yordamida fayl xajmini qisib kichraytirishga 
ularning arxivlarini xosil qilishga xizmat qiluvchi vositalardir. 
Arxivlangan fayllar birqancha qulayliklarga ega masalan:
Ularga maxsus kapyuter viruslarning 90% dan ko`prog`I ta`sir 
etolmaydi. Matnli fayllar xajmi 50-60% qisqaradi. Ularni boshqa 
foydalanuvchilardan ximoya qilishning samarali usullari.Zamonaviy 
arxivatorlarga PKZIP, ARJ, PAK, RAR, WINRAR, WINZIP, kabi 
dasturlarni misol keltirish mumkin.
Virus dasturlar va ularning turlari. 
Kompyuter viruslari dep kampyuterning xotirasidagi ma`lumotlarni 
ishdan chiqarish maqsadida maxsus tuzilgan dasturiy vositalarga aytiladi 
dastlabki paytda ular disketalar orqali tarqalar edi. Keyingi yillarda 
kampyuter tarmoqlari orqali xam tarqalmoqda. Ularning buzg`unchilik 
faoliyati najijasida minglab kamyuterlar va kampyuter tarmoqlari ishdan 
chiqmoqda va ularning xotirasidagi ma`lumotlar yo`qolmoqda. Natijada 
ularning keltrayotgan zarari milionlab dollarlar bilan o`lchanmoqda.
- 
Virus dasturlar ta`sirida.
- 
Fayllarning xajmi sezilarli ortishi.
- 
Kampyuterning ish tezligi sekinlashishi. 
- 
Ekranda natija o`rnida turli belgilar paydo bo`lishi. 
- 
Chaqirilgan fayllar umuman ishga tushmasligi. 
- 
Kampyuter xotirasida begona fayllarning paydo bo`lishi. 

---