Texnologiyasi

Qo ypechak — poyasi uzun bo‘lib, boshqa o‘simliklarga chirmasliib 
o'sadi. Bargi yuraksimon ko‘rinishda bo‘ladi. Guli yirik, pushti rang­
da, kamaygulga o ‘xshab yakka-yakka joylashadi. Mevasi-chanog‘i du- 
maloq shaklda va qo‘ng‘ir tusda bo'ladi. Juda tez o ‘sadi, yo‘qotish 
uchun tez-tez o ‘toq qilinishi kerak.
Ildizpoyali begona о ‘tlardan g‘umay, beshbarmoq, ajriq, bug‘doyiq, 
qizilqiyoq, qiyoq, qamish, salomalaykumlar ko‘proq uchrab, ildiz 
poyasi yer ostida joylashadi. Ildiz poyasining bo‘g‘imlaridan qo'shimcha 
ildizlar o ‘sib chiqadi. Ildizpoya bo‘lagi, parchasi yerga tushib qolganida 
ham undan yangi o ‘simlik o ‘sib cliiqa beradi, shuning uchun yo‘qotish 
ancha qiyin.
G ‘umay — g‘allasimonlar oilasiga kiradi, ildizpoyali o ‘t. Poyasi 1,5 
metrgacha o ‘sadi. Ostki qismidan shoxlaydi. Barglari keng, silliq, o‘zak 
tomiri bo‘rtib turadi, bargining chetlari g‘adir-budir. Poyasining uchida 
ro‘vagi bo‘ladi.
R o‘vagi yirik boshoqchalardan iborat bo‘ladi. Har bir ro‘vakda 
500 dan 800 donagacha yaltiroq, ochqo‘ng‘ir yoki sarg‘ish tusli 
urug‘lari bo‘ladi. Ulardan chiqqan yosh o'simlik ikki-uch oyda voyaga 
yetgan g‘umayga aylanadi. Ildizpoyasi bo‘g‘im -bo‘g‘imli, yeming 1,5 
metr chuqurigacha o ‘sadi, yo‘g‘on, oq rangli bo‘ladi. G ‘umay ildiz­
poyasi tuproqning 35-40 sm lik qatlamida ancha ko‘p bo ‘ladi. Bir 
bo‘g‘imdan iborat boMgan kichkina parchasidan yangi g£umay o ‘simligi 
o‘sib chiqa beradi.
Salomalaykum — poyasi 30 sm gacha o ‘sadi. Silliq, uch qirrali 
o‘simlikdir. Bargi uzun, silliq, o‘zak tomiri yo‘g‘on bo‘ladi. Poya uchiga 
shoxchali to'pgul o ‘mashib, to ‘pguUda 5-10 ta qo‘ng‘ir boshoqcha 
b o ‘ladi. Ildizpoyasida tuganaklar paydo b o 'lib , tuganaklarning 
yo‘g‘onligi 1-2 sm, bo'yi 2-5 sm ga yetadi. Ushbu tuganagi qayerga 
tushsa ham, butun yoz bo‘yi tez o'sadigan poyalar chiqadi. Yer us- 
tidagi poya, bargi o ‘toq, chopiq va kultivatsiyada yo‘q qilinadi, biroq 
yer ostiga ancha chuqur о ‘sib ketgan mayda ildizchali tuganaklari 
yo‘qolmaydi va yangidan-yangi poyalar o‘sib chiqa beradi. Shuning
34

---

uchun ham, bu o ‘simIik karantin o ‘simligi deyiladi. Yo‘q qilish uchun 
butun mavsum davomida yemi ishlab turish lozim.
Bug‘doyiq. Bu o ‘tning ildizpoyasi uzun bo‘ladi, tuksiz, bo‘yi 60- 
120 sm ga yetadi. Bargi uzun, boshog‘i ingichka, tik va dag‘al, doni 
cho‘ziq. Bu o ‘t ildizpoyasi vositasi bilan ham ko'payadi. Ildizpoyasi 
10-12 sm chuqurhkda joylashib, juda shoxlab ketadi. Shoxlardan juda 
ko‘p yangi o ‘simliklar o ‘sib chiqadi. Kurtakli ildizpoya parchasidan 
yangi o ‘simliklar o ‘sib chiqa beradi.
Parazit begona o'tlar
Bir yillik parazit begona o‘tlar (devpechak, zarpechak, shumg‘iyalar) 
da yashil barg bo‘lmaydi, boshqa madaniy ekinlarga yopishib o‘sib, shiras- 
ini so‘radi. Devpechak va zarpechaklar oqish, sarg‘ish, qizg‘ish va qizil 
tusdagi uzun ipsimon poyadan iborat bo‘ladi.Bular tez o‘sadi, yonidagi 
o ‘simlikka chirmashib oladi. Natijada pechak chirmashib olgan o‘simlik 
nimjon bo‘lib, qurib qoladi.
Beda zarpechagi — sarg'ish, qizg‘ish, qo‘ng‘ir rangdagi ipsim on 
ingichka poyalardan iborat bo‘ladi. Bedaning ostki qismini o‘rab oladi.
Shum g‘iya — ekinlar yonidan o ‘sib chiqib, ildizidagi shirasini 
so‘radi. Ekin zaiilashadi va quriydi. Shumg‘iyada yashil barg bo‘lmaydi. 
Poyasi yo‘g‘on, seret. Shumg‘iya, pomidor, baqlajon, tamaki, kar- 
toshka, poliz ekinlarida, kungaboqar va moyli ekinlarda paydo boMadi. 
30 sm gacha o ‘sadi. Mevasi chanoq, chanoq ichida juda ko‘p va mayda 
urug‘i bo ‘ladi. 1 tup shumg‘iya 100 mingtagacha urug‘ beradi. Urug‘i
10 yilgacha saqlanadi. Unga qarshi kurashda ekinlarga sifatli ishlov 
berish, almashlab ekish. ularni urug‘ boylashiga yo‘l qo‘ymay, yo‘q 
qilib turish choralari ko‘riladi.