Texnologiyasi

7-jadval
Donli ekin urugiarining tozalik va unuvchanlik me’yorlari
E kinlar
Sinfi
(klass)
u ru g ‘
tozaligi
(%
hLsobida)
Asosiy ekin 
u rug‘ining bir 
kilogrammida 
boshqa 
o‘simliklarining 
u rug‘i (dona 
hisobida)
Shu 
jum ladan, 
begona 
o'tlarning 
u ru g ‘i (dona 
hisobida)
Unuv­
chanlik
(%
hisobida)
B ug‘doy
I
99,0
10
5
95
11
98,0
40
25
92
i n
97,0
200
50
90
Arpa va suli
1
99,0
10
5
95
II
98,5
100
25
95
III
97,0
300
100
90
M akkajo‘xori
I
99,8
0
0
95
II
99,5
0
0
90
III
99,0
0
0
85
57

---

4. Urug‘ to ‘la bo‘lishi kerak. Urug'lar bir tekis, yirikligi bir xil 
bo‘lsagina, unib chiqishi bir tekis va qiyg'os bo‘ladi. Urug‘ to ‘laligi 
1000 donasining vazniga qarab belgilanadi. Urug‘lardan bir tekis unib 
chiqqan o ‘simliklar bir tekis rivojlanadi. Dem ak, og‘ir urug‘lar 
sog‘lom va baquvvat bo'ladi.
5. Urug‘ sog‘lom bo‘lishi lozim. Urug‘lar kasalliklardan holi bo‘lishi 
kerak. Masalan. bug‘doydagi qorakuya, zang kasalliklari xavflidir. 
Bunday kasalliklardan tozalash uchun urug‘lar dorilanadi.
6. U ru g iar quruq bo‘lishi kerak. Urug‘larning namligi yuqori 
bo‘lsa, saqlash vaqtida tez buziladi, unuvchanligi kamayadi. Namligi 
ortiq b o igan urug'lar quritiladi. Donli ekinlarning namlik darajasi 14 
%, chigitning namligi 10-11 % bo‘lishi kerak.
7. Urug‘lar mexanik shikastlanmagan b o lish i kerak. Urug'lar 
shikastlangan bo‘lsa, ekilganda tuproqda tez chiriydi, ko‘chatlar xato 
unadi. Davlat standart talablariga ko‘ra, masalan, shikastlangan chigit- 
lar miqdori 5% dan ortib ketmasligi kerak.
Urug‘lami ekishga tayyorlash. Urug‘lami ekishga tayyorlashda tu- 
bandagi ishlar bajariladi: uruglik tozalanadi, saralanadi, to ‘q va vazmin 
urug‘lar alohida ajratiladi, urug‘ning ekish uchun muhim sifatlari tek- 
shiriladi, saqlash vaqtida urug‘lar holati nazorat qilib turiladi, ekish 
oldidan gerbitsidlar bilan dorilanadi. Bu ishlar urug‘chilik korxonalarida 
bajariladi.
Tayyorlangan urug‘liklar Davlat urug‘chilik nazorati markazidan 
o ‘tishi kerak. U rug‘chilik nazorat markazining ruxsati bo ‘lmagan 
urug‘larni ekish taqiqlanadi.
Dehqon-ferm er xo‘jaliklarida saqlanayotgan donli ekinlarning 
urug‘liklari ham Davlat urug‘chilik nazorati markazidan o ‘tkazilib, 
saqlanislii kerak.
Uruglami don lash. Urug‘ tayyorlash korxonalarida urug‘lar ekish 
oldidan zararkunanda va kasalliklaiga qarshi dorilanib, tayyorlanib qo‘yiladi.
B ug'doy u ru g ‘lari urug‘ tayyorlash korxonalarida quyidagi 
preparatlar bilan, bug‘doyning qattiq qorakuya, changli qorakuya, 
sariq zang, qo‘ng‘ir zang va un shudring kasalliklariga qarshi preparat­
lar bilan dorilanadi. Bunda 19,5% li «Baytan», 5% li «Vinsit», «Vita- 
vaks» 200 ff, 70% li «Topsin» M, 50% li «Fundazol», 6% li «Rak- 
sil», 8,2% li «Sumi», 50% li «Derazol» kabi preparatlar tegishli miq- 
dorda urug‘ga aralashtiriladi. Masalan, 6% li «Raksil» bug‘doyning
58

---

qattiq va chang qorakuya, septarioz, ildiz chirishi, dog‘lanish kabi 
kasalliklariga bir tonna urug‘likka 24-30 gramm hisobida aralashtiriladi. 
Shuningdek, nafaqat bug‘doy, balki barcha donli ekinlar urug‘lari 
dorilanadi. Dorilar mutlaqo zararsiz, ekologik talablarga javob beradi. 
Urug'likka aralashtirishda suvda eritib olinadi.
Donli ekinlar urug'i hamda chigit urug‘liklarini ildiz chirish kasal- 
ligiga qarshi hamda hosildorlikni oshirishga ijobiy ta ’sir etuvchi «Vita- 
vaks» 200ff preparatidan 4-6 litr 
m e’yorida 
ishlov beriladi. Ushbu preparat 
mutlaqo zararsiz bo‘lib, o'simlik urug‘larini to ‘liq unib chiqishini 
ta’minlaydi. 0 ‘zbekiston paxtachilik ilmiy-tadqiqot institutida «Vitavaks» 
2001Г dorisi chigit urug‘i ishlanib ekilishi uch yil o‘rganildi. Tajribalar 
natijasida kasallik 8% ga kamaygan. Ko‘saklar soni har tupda 0,5-1,2 
donaga, birinchi terimda paxta salmog'i 15-17% ga, hosildorlik gektariga 
1,9-5,4 sentnerga oshdi. G ‘o ‘zaning ildiz chirishi, gommoz kasalligiga 
qarshi «Panoktin- 35» dorisi ishlatiladi. Preparatning 4-5 litri 20 litr 
suvda eritilib, bir tonna chigit urug‘iga aralashtirilib dorilanadi.
Chigitlarning ekish apparatlaridan yaxshi tushishi, uni uyalarga 
aniq tashlashga erishish hamda kasallik va zararkunandalarga qarshi 
kurashish maqsadida chigitlar donadorlanadi, ya’ni chigit sirtiga turh 
hasharot va kasallikdan himoya qilinadigan seroziq moddalar yuqtirila- 
di. Buning uchun 1 t chigit yopishtiruvchi modda (mochevinafarm- 
aldegid smolasi MF-17) yordamida 80% li TM TD preparati (19 kg) 
bilan ishlanadi.
Nazorat savollari
1. Urug‘laming muhim sifat ko‘rsatkichlari nimalardan iborat?
2. Urug'ning tozaligi qanday bo'lishini tushuntirib bering.
3. Urugiarning unuvchanlik xususiyatini bilasizmi?
4. Urug‘lar qanday sinflarga bo'linadi?
5. U rug'lar to'q, quruq bo'lishi uchun nimalar qilinadi?
6. Urug'lar qayerda, qanday usulda tayyorlanadi?
7. Urug'lar nega dorilanadi?