Тиббиёт институтлари талабалари учун ўҚув адабиёти

Таносил аъзоларида бўладиган ўзгаришлар. Бруцеллёз 
касаллигида эркак ва аёл жинсий аъзоларининг зарарланиши 
кўпроқ учрайди. Бу мазкур касалликка хос бўлиб, ҳатто ташхисот 
аҳамиятга ҳам эга бўлади. Масалан, эркакларда учрайдиган 
орхит, моякнинг шишиши ва орхоэпидидимитлар (5-26 %), 

---

207 
аёллар жинсий органларида бўладиган турли ўзгаришлар 
яллиғланиш жараёни, ҳайз циклининг бузилиши ва ҳ.к шулар 
жумласидандир. Эркаклардаги кўпинча орхоэпидидимитлар бир 
томонлама, камдан- кам икки томонлама бўлади. Бунда мояклар 
ва мояк ортиғлари яллиғланиб шишади, қизаради, қаттиқ оғриқ 
беради, ҳатто юришга ҳам имкон бермай қўяди. Ҳарорат 
кўтарилади, регионар лимфа тугунчалари шишади. Орхит ва 
орхоэпидидимит асосан 1,5-2 ойдан 5-6 ойгача, баъзан ундан ҳам 
кўпга чўзилади. Бу баъзан жинсий заифликка - импотенцияга 
олиб келади. Моякларда фиброз ҳосил бўлиши натижасида улар 
атрофияга учрайди. Бемор руҳан ўзгариб серзарда, тажанг, тез 
аччиқланувчан бўлиб қолади. Аёлларда мастит, кўкрак безининг 
яллиғланиши, тухумдон, тухум йўллариниг яллиғланиши, 
эндометрит -бачадон яллиғланиши, дисменорея, наслсизлик, 
аборт ва бошқалар кўпроқ учрайди. Дисменорея, аменорея 
айниқса кўп (90%) кузатилади. 
Асаб 
тизимидаги 
ўзгаришлар. 
Бруцеллёзда 
асаб 
тизимининг зарарланиши ҳам асосий ўрин тутади, чунки бунда 
марказий ва периферик асаб тизимининг турли туман 
участкалари ва тармоқлари, эндокрин тизимининг фаолияти анча
бузилади. Шунинг учун ҳам совет авторлари (Е.И.Траканов) 
асаб 
тизими 
кўпроқ 
шикастланган 
беморлар 
касални 
«нейробруцеллёз» деб атадилар. 
Маълумки бруцеллёзда бош оғриши, уйқусизлик, тажанглик, 
кайфичоғлик ёки айниқса серташвишлик ва бошқалар бўлиб 
туради. 
Бундан 
ташқари 
вегетатив 
асаб 
тизимининг 
фаолиятининг бузилиш аломатлари ҳам кузатилади. Бруцеллёзда 
периферик асаб тизими марказий асаб тизимига нисбатан кўпроқ 
шикастланади. Булар организмларнинг умумий касаллик 
белгилари ҳисобланиб қуйидаги касалликлар: невралгиялар, 
невритлар, 
асаб 
чигаллари 
яллиғланиши 
(плекситлар), 
радикулитлар (кўпроқ бел радикулити), радикуло-невритлар, 
ишиас ва ишиалгик полиневрит ва бошқалар кўринишида юзага 
чиқади. 
Марказий 
асаб 
тизимининг 
касалликлари 
менингит,энцефалит, миелит, менинго- энцефаломиелитлар
камроқ учрайди. Орқа миянинг зарарланиши узоқ вакт давом 
этиб, оғир кечади ва натижада кўпинча ногиронликка ёки ўлимга 

---

208 
олиб келади. Лептоменингитлар, арахноидитлар кам учрасада, 
оғир ўтади. Бруцеллёз билан оғриган беморларнинг руҳий 
ҳолатида ҳам ўзгаришлар бўлиши, яъни белгиларнинг юзага 
чиқиши, хаёл суриш, депрессия, умидсизлик ва бошқа руҳий 
ўзгаришлар бўлиши мумкин. 
Бруцеллёзда 
фиброзитлар 
ва 
целлюлитлар 
бемор 
организмининг турли жойларда ҳар хил катталиклардаги 
тугунчалар шаклида учрайди. Целлюлит ва фиброзитлар тери 
ости клетчаткасида вужудга келса, беморларни унчалик безовта 
қилмайди. Аммо улар бўғимлар атрофида ёки асаб яқинида 
жойлашган бўлса, қаттиқ оғриқ бўлиши мумкин. Шунингдек 
миозитлар ҳам қаттиқ оғриқ билан давом этади. Бруцеллёзда 
пайлар ҳам зарарланиб, айниқса пай қинларининг яллиғланиши 
(тендовагинитлар) 
ҳам қаттиқ оғриқ беради. Юқорида 
келтирилган маълумотлардан кўриниб турибдики, бруцеллёзда 
таянч-ҳаракат аппарати, яъни қаттиқ ва юмшоқ тўқималарнинг 
ҳаммасида ўзгаришлар бўлиши ва бу ўзгаришлар турли 
комбинацияларда бутун касаллик давомида асосий белги 
сифатида юзага чикар экан. Бўғимларнинг зарарланиши 
бруцеллёзга айниқса характеридир. 
Бруцеллёзда бўғимлар зарарланиши қуйидаги 3 шаклда
бўлади: 
1) синовитлар - бўғимнинг фақат синовиал пардаси 
зарарланади; 2) пери- ва параартритлар - яллиғланиш синовиал 
пардадан бўғим атрофидаги тўқималарга ўтади; 3) артрит ва 
остеоартритлар - бўғимнинг ҳамма тўқимаси, қисман суяк 
тўқимаси ҳам яллиғланади. 4) сакроилеит - думғаза ёнбош 
бўғими яллиғланиши; 5) бурсит - бўғим халтаси яллиғланиши; 6) 
спондилит 
ва 
спондилоартрит 
- 
умуртқа 
устунининг 
яллиғланиши.