Tibbiyot va farmatsevtika tovarlarning sifat nazorati va standartlashtirish reja

Sifatni nazorat qilish va GMP qoidalari  
Farmatsevtika  va  tibbiyot  mahsulotlari  sifatini  davlat  tizimi  tomonidan 
nazorat  qilishda  Butunjahon  sog‘liqni  saqlash  tashkiloti  tavsiya  etgan  «Zaruriy 
ishlab chiqarish amaliyoti (GMP), ―Zaruriy laboratoriya amaliyoti (GIP)‖, ―Zaruriy 
klinik amaliyoti (GCP)‖ kabi xalqaro talablar amaliyotga tatbiq etilmoqda.  
GMP  –  mahsulotning  o‘z  vazifasi  tegishli  va  savdo  litsenziyasi  talab 
qiladigan  sifat  standartlari  asosida  doimiy  ishlab  chiqariladigan  va  nazorat 
qilinadigan,   
kafolatlangan  sifatni  ta‘minlash  qismi.  GMP  birinchi  navbatda,  tayyor 
mahsulotning nazoratdagi to‘plamini sinash vositasida to‘liq bartaraf etish mumkin 
bo‘lmagan,  har  qanday  farmatsevtik  ishlab  chiqarishga  xos  bo‘lgan 
tavakkalchilikni kamaytirishga qaratilgan.  
GMPning birinchi qoidalari 1963 yili AQSh da qabul qilingan bo‘lib, hozirgi 
vaqtda 40 dan ortiq mamlakatlarda ulardan foydalanilmoqda. Yagona qoidalardan 
tashqari,  «Farmatsevtik  nazorat  to‘g‘risida  Bitim‖  (GMP  PIC)  da  qatnashuvchi 
mamlakatlarda  mahalliy  GMPlar,  GMP  ASEAN  (Janubiy-Sharqiy  Osiyo  
mamlakatlari  Assotsiatsiyasi  a‘zolari  uchun),  shuningdek  BSST  (Butunjahon 
sog‘liqni  saqlash  tashkilotining  Xalqaro  qoidalari)  GMRga  asoslangan  xalqaro 
savdoda farmatsevtik mahsulotlarni sertifikatlash tizimini tan olgan va ularga rioya 
qilmoqda.  
Sifatni  nazorat  qilish  namunalarni  tanlash,  ixtisoslashtirish  va  sinovlar 
o‘tkazish,  shuningdek  mahsulotni  sotishga  rasmiylashtirish  va  ruxsatlar  berish 
ishlari,  sotishni  tashkil  qilishga  bog‘liq  qismdir.  Sifatni  nazorat  qilish  mahsulot 
sifatiga tegishli barcha qarorlarni qabul qilishga jalb etilishi lozim. Shunday qilib, 
sifatni  nazorat  qilish  e‘tiborni  pirovard  statsionar  ustuvorliklarni  nazorat  qilishga 

67  
  

emas,  tibbiy  buyumlarning  sifatini  shakllantiruvchi  barcha  jarayonlarni  tartibga 

solishga jamlanishi kerak.  
Yuqorida  bayon  etilgan  barcha  xulosalarni  yakunlab,  alohida  qayd  etish 
lozimki, sifatni nazorat qilish, o‘z navbatida, sifatni boshqarish tizimining tarkibiy 
qismi  bo‘libgina  qolmay,  sifatni  ta‘minlash  tizimini  shakllantiruvchi  GMP 
qoidalarining tarkibiy qismi hisoblanadi.  
ISO  9000  oilasiga  mansub  Xalqaro  standartlar  sifat  menejmenti  tizimi 
sifatida o‘tgan asrning 60 -70 yillarida sifatni boshqarish tizimlarini reglamentlash 
va  boshqa  mamlakatlarda  amalga  oshirilgan  ishlanmalar  negizida  GMP 
qoidalaridan  keyinroq  yaratila  boshlandi.  ISO  standartlarining  qo‘llanilish  sohasi 
iqtisodiyotning  barcha  tarmoqlarini,  ishlab  chiqarish  va  xizmatlarni  o‘z  ichiga 
oladi. ISO  9000  ning  dastlabki varianti  Xalqaro standartlash  tashkiloti  tomonidan 
1987 yilda tayyorlangan, ikkinchisi 1994 yilda chop etilgan, uchinchisi 2000 yilda 
chiqqan va quyidagilarni qamrab oladi:  
-  standart  ISO  9000  sifat  menejmenti  tizimlarining  asosiy  qoidalarini 
ta‘riflaydi va atamalarni belgilaydi;  
-  standart  ISO  9000  tashkilotga  iste‘molchilar  talablari  va  majburiy 
talablarga  javob  beradigan  va  iste‘molchilar  talabini  qondirishni  oshirishga 
qaratilgan o‘z qobiliyatini kamaytirish zarurati tug‘ilgan hollarda sifat menejmenti 
tizimlariga talablarni aniqlaydi;  
- standart ISO 9000 – sifat menejmenti tizimlari samaradorligini natijadorlik  
sifatida  qaraydigan  tavsiyalar  mazkur  standartning  maqsadi  tashkilot  faoliyatini 
yaxshilash,  iste‘molchilar  va  boshqa  manfaatdor  tomonlarning  ehtiyojlarini 
qondirish;  
-  standart  ISO  9000  –  audit  o‘tkazish  va  atrof-muhitni  muhofaza    qilish  
bo‘yicha uslubiy ko‘rsatma.  
GMP va ISO o‘rtasidagi asosiy tafovutlar:  
-  GMP  qoidalari  GMP,  GSP,  GPP  bilan  hamkorlikda  ishlaydigan,  sifatni 
boshqarish  tizimining  bir  qismi  bo‘lib,  ISO  9000  –  iqtisodiyot  (ishlab  chiqarish,  
savdo va shu kabilar)ning barcha sohalarida sifat menejmentining yaxlit universal 
tizimi;  
-  GMP  qoidalari  faqat  dori  vositalarni  ishlab  chiqarishga  taalluqli  bo‘lib, 
ISO  9000  esa  sanoatning  barcha  sohalari,  shu  jumladan  tibbiyot  sohasida  ham 
foydalaniladi.  
ISO  standartlari  tavsiya  xususiyatiga  ega  va  ularni  korxonalarga  joriy  etish 
rahbariyatning  ko‘ngilli  qaroriga  bog‘liq  hamda  avvalo,  ishlab  chiqargan 
mahsulotining raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi.