Тийкарғы бөлим 1-бап. Екологиялық ҳуқықый тәртипти тәмийинлеўде екологиялық жынаятлы жуўапкерликтиң орны, түсиниги ҳәм айриқша қәсиетлери

МАЗМУНЫ

1. 
   Кирисиў
   
2. 
   Тийкарғы бөлим
   

1-БАП. Екологиялық ҳуқықый тәртипти тәмийинлеўде екологиялық жынаятлы жуўапкерликтиң орны, түсиниги ҳәм айриқша қәсиетлери.

1. 
   Екологиялық жынаятлар ҳәм екологиялық жынаятлы жуўапкерлик түсиниги ҳәм өзине тән қәсиетлери.
   
2. 
   Екология тараўиндағи жынаятлар ушын жуўапкерликтиң теориялық мәселелери.
   

2- БАП. Екология тараўындағы жынаятларды квалификатсия қылыў ҳәм оларға жуўапкерлик белгилеўдиң айырым мәселелери.

1. 
   Жер нызамшылығын бузғанлық ушын жынаятлы жуўапкерлик мәселелери.
   
2. 
   Суў нызамшылығын бузғанлық ушын жынаятлы жуўапкерлик мәселелери.
   
3. 
   Ҳайўанот ҳәм өсимлик дүнясынан пайдаланыў режимин бузыў ушын жынаятлы жуўапкерлик мәселелери.
   
1. 
   Жуўмақ
   

Пайдаланылған әдебиятлар

Кирисиў
Теманың актуаллығы : Республикамызда мәмлекет ғәресизлиги дағаза етилгеннен соң, әмелге асырылып атырған економикалық, социал ҳәм материаллық мунасәбетлерди туптен реформалаў, оларды жетилистириў процеситек ғана өтиў дәуирдиң қыйыншылықлары менен емес, бәлки жүдә қурамалы ҳәмбир-бирине кери болған воқеъликлар менен де аңлатылады.
Өткен қысқа ўақыт ишинде демократиялық -ҳуқықый мәмлекет, еркин пуқаралық жәмиети қурыў жолы таңланып, ийгиликли мақсет тәрепке алға умтила отирип келинмокда.Буның жақты аңлатпасын 2010 жыл 12 ноябрде болып өткен Өзбекстан Республикасы Биринши Президенти Ислам Каримовнинг Өзбекстан Республикасы Жоқары Жыйналысы Нызамшылық палатасы ҳәм Сенатининг қоспа мәжилисиндеги " Мәмлекетимизде демократиялық реформаларды және де тереңлестириў ҳәм пуқаралық жәмиетин раўажландырыў контсептсияси" темасындағы лекциясында сөйлеген сөйлеўинде де көриўимиз мүмкин. Биринши президентимыз айтып өткенлери сыяқлы " Мәмлекетимизди демократиялық жаңалаўдың бүгинги басқышындағы ең зәрүрли Бағдарларынан бири, бул нызам үстинлиги ҳәм нызамлыикни беккемлеў,шахс ҳукуқи ҳәм мәплерин исенимли қорғаўға қаратылған суд-хуқуқсистемасын избе-из демократияластырыў ҳәм либераллаштиришдан ибарат есапланади".
Тән алып соны да айтыў керек, мәмлекетимизде әмелге асырылып атырған түрли жөнелислер деги ислохотлар нәтийжесинде қолға киритилген бир қатар сезилерлиунамлы табыслар менен бирге өкиниў менен айтамыз, економикада тәбий қатар унамсыз процесслер де көзге тасланмокда. Булар гәпине, ислеп шығарыў пәтлериниң төменлеўи, инвеститсиялардың азайыўы, халық түрли қатламларының турмыс тәризиниң төменлеўи, жумыссызлық ҳәм айыпкерликтиң көбейиўи сыяқлы унамсыз жағдайларды киргизиў мүмкин. Бундай жынаятлардан бири екология саласындағы жынаятлар болып табылады.
Криминология көз қарасынан екология саласындағы айыпкерлик мәлим бир ўақытта, мәлим бир аймақта ямаса мәмлекетте әмелге асырылған, әтирап - мухдтни қорғаў ҳәм тәбийий ресурслардан ақылға сай пайдаланыў саласындағы социал мунасәбетлерге ҳүжим ететуғын, әтирап -орталықты қорғаў саласындағы жынаятлардың жыйындысынан ибарат болған,қурамалы социал -ҳуқықый ҳәдийсе болып табылады.
Юрист Қ. Р. Абдурасулова айтып өткени сыяқлы, екология саласындағы айыпкерлик өзиниң демографик, екологиялық, социал өзгешеликке ие болған унамсыз ақыбетлериниң салмақлық дәрежесине көре бүгинги күнде миллийқаўипсизликке реал қәуип туўдырады. Бул қәуип төмендеги жағдайларда әсиресе айқын көринетуғын болады :
жасаў орталығы турмыстың даўам етиў ўақти төменлеўине, кеселлениў, өлим ҳалларының көбейиўине, ҳәм халық генофондининг заифлашувига себеп болатуғын дәрежеде жаманлашувида;
екологиялық кризис аймақларының жүзеге келиўинде;
тикленбейтуғын тәбийий ресурслар (минерал шеки оним, углеводородли енергия дәреклери) дың азайыўында ;
ири техноген халокатлар жүз бериўи қәупиниң асыўында ;
жер үстиндеги ҳәм де сизот суў сапасының жаманлашувида;
радиоактив патасланишнинг тарқалыўында ;
ҳаўа ҳәуизиниң патасланыўы ҳәм де ықлымдың қәуипли дәрежеде өзгериўинде;
азық-түлик өнимлери қәуипли дәрежеде патаслануинда2.
Екологияға тийисли нызамшылықты бузғанлық ушын юридикалық жуўапкерлик өзиниң тийкарғы мақсети ҳәм принциплеры менен басқа нызамшылықты бузғанлық ушын жуўапкершиликлерден улыўма юридикалық қәсиетлери менен парық етеди ҳәм бирақ мәлим бир айриқша айрықшалықларға да ие. Бул айрықшалықлар өсимлик ҳәм ҳайўанот дүнясына жеткизилген зәлелди такса усылы тийкарында ундириш ҳәмекологиялық нызам ҳүжжетлерин бузғанлық ушын арнаўлы жаза илажлары, яғный Тәбийий ресурслардан пайдаланыў ҳуқықын шеклеў, тоқтатып турыў ҳәм одан жуда қылыў илажларын қөллаўдан ибарат есапланади.
Бүгинги күнде екологиялық жынаятлар ҳәм оларға салыстырғанда жуўапкерликтиң юридикалық түсиниги, мәниси, түрлери ҳәм басқа характеристикалары арнаўлы әдебиятларда ол ямаса бул дәрежеде изертлеў етилген. Әсиресе, оларға тийисли мәселелер МДҲ мәмлекетлери илимпазлары тәрепинен ўақытында анағурлым ҳәр тәреплеме үйренилген.
Өзбекстан Екология ҳуқықының ҳәзирги раўажланыў басқышында екологиялық ҳуқықбузарликлар ушын жынаятлы жуўапкерлик изертлеўлершилер итибарынан шетте қалып кетип атырғаны жоқ. Сол орында юрист еколог илимпазлардан Ол. Аюбов, Н. Скрипников, И. Жалилов, Й. Жоъраев, М. Усмонов, Ж. Холмоъминов,Ш. Файзиев ҳәм басқалар тәрепинен жаратылған илимий дөретпелер, сабақлықлар, оқыў қөлланбаларда екологиялық жынаятлар ушын жынаятлы жуўапкерлик мәселелери жеткиликлише үйренилген.
«Ҳәзирги ХХI босағасында, пән техника раўажланыўы жедел пәт менен раўажланып барып атыр. Дүняның жоъғрофий-сиясий дүзилиси өзгерип атыр. Бундай шараятта инсан тәрепинен биосфераға көрсетилаётган тәсирди тәртипке салыў, социал раўажланыў менен қолай тәбийий орталықты сақлап қалыўдың өз-ара тәсирин уйқасластырыў, инсан ҳәм тәбияаттың өз-ара мунасәбетлеринде тең салмақлылықға ерисиў мәселелери барған сайын актуал болып барып атыр»3
Жоқарыдағы пикирлер тийкарында, екологиялық жынаятлар ушын жынаятлы жуўапкерлик мәселелерин изертлеў ушын төмендеги холатларга итибар қаратыў мақсетке муўапық болып табылады: Екологиялық тараўда әмелге асырылған жынаятлар ушын жуўапкерлик түсиниги, айриқша қәсиетлери, екологиялық жынаятлар ушын жынаятлы жуўапкерлик ҳәм жазаның пайда болыў тийкарлары, екологиялық тараўда әмелге асырылған жынаятлар ушын жынаятлы жуўапкерликтиң басқа юридикалық жуўапкершиликлерден фарқланиши, екологиялық тараўда әмелге асырылған жынаятлар ушын жынаятлы жуўапкерликти қоълловчи мәмлекет органлири классификациясы ҳәм екологиялық тәртипотни тәмийинлеў деги орны, екологиялық тараўда әмелге асырылған жынаятлар ушын жынаятлы жуўапкерликти қоълловчи мәмлекет органлирининг кепилликлери.