- Tijorat banki - korxonalar, tashkilotlar, fuqarolarga universal bank xizmatlari (hisob-kitob, toʻlov operatsiyalari, qoʻyilmalarni jalb etish, omonatlarni saqlash, ssudalar berish, shuningdek, qimmatli qogʻozlar bozoridagi operatsiyalar) koʻrsatadigan yirik kredit muassasasi. Tijorat banki bank harakatlarini amalga oshirish uchun pul mablaglarini, asosan, qoʻyilmalar (omonatlar), banklararo kreditlar, oʻz aksiya va obligatsiyalarini chiqarish hisobiga shakllantiradi. Oʻzbekistonda dastlabki tijorat banklari Rossiya Oʻrta Osiyoni bosib olganidan keyin, 19-asr oxirlarida rus kapitali ishtirokida paydo boʻlgan va 1917-yildagi Oktyabr toʻntarishiga qadar faoliyat koʻrsatgan. 20-asrning 90-yillari boshidan, mustaqillikdan keyin respublikada Tijorat bankilari qayta paydo boʻldi.
- Oʻzbekistonda Markaziy bank Tijorat banki faoliyati uchun litsenziya beradi va uning ishini nazorat qiladi. Tijorat banklari mulkchilikning turli shakllari asosida - davlat ishtirokidagi, davlat aksiyadorlik, ochiq va yopiq aksiyadorlik jamiyatlari tarzida tashkil etilgan. Respublika hududida 33 ta Tijorat banki, faoliyat koʻrsatadi (2003). Ulardan 2 tasi davlat banki, 3 tasi davlat aksiyadorlik Tijorat banki 12 tasi xususiy bank, 4 tasi chet el kapitali ishtirokidagi banklar va 1 tasi shoʻʼba bankdir. Mazkur banklarning respublika hududida faoliyat koʻrsatayotgan 800 dan ortiq, filiallari va 690 dan ortiq minibanklari bor. Respublikada 7 chet el Tijorat bankilari, 4 xalqaro moliya tashkilotlarining vakolatxonalari faoliyat koʻrsatadi. Tijorat banki faoliyati Oʻzbekiston Respublikasining "Banklar va bank faoliyati toʻgʻrisida" (1996, 25 apr.) qonuniga muvofiq tartibga solinadi
Tijorar banklari va ularning funksiyalari - Tijorat banklarining iqtisodiy mavqei faoliyat doirasining keng bo`lishiga olib keladi. Tijorat banklari quyidagi asosiy funktsiyalarni bajaradi. 1. Vaqtincha bo`sh turgan pul mablag’larni yig’ish va ularni kapitalga aylantirish. 2. Korxona, tashkilotlar, davlat va aholini kreditlash; 3. muomalaga kredit pullar (muomalaning kredit vositalari) ni chiqarish. 4. Iqtisodiyotda hisob-kitoblar va to`lovlarni amalga oshirish. 5. Moliya - valyuta bozorida faoliyat ko`rsatish. 6. Iqtisodiy-moliyaviy axborotlar berish va konsultatsiya xizmatlarini ko`rsatish.
- Tijorat banklar faoliyatida asosiy o`rinni korxona, tashkilot-larni, aholini, davlatni kreditlash egallaydi. Kreditlash jarayo-nini tashkil qilishda bank moliyaviy vositachi rolini o`ynaydi. U bo`sh turgan mablag’larni jalb qiladi va o`z nomidan mijozlarga vaqtincha foydalanishga beradi. Bank krediti hisobidan xalq xo`ja-ligining muhim tarmoqlari – sanoat, qishloq xo`jaligi, savdo va boshqalar moliyalashtiriladi va ishlab chiqarishni kengaytirishga asos bo`ladi. Muomalaga kredit pullarni chiqarish funktsiyasi tijorat bank-larini boshqa moliya institutlaridan ajratib turadi. Tijorat banklari depozitkredit emissiya qilganida, ssudalar berganida, pul massasi oshadi va ssuda bankka qaytarilganda, muomaladagi pul massasi kamayadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
