Til materialini va turli XIL nutqiy faoliyat shakllarini o’rgatishdagi didaktik material na’mulari Mundаrijа Kirish I bоb. Til materialini va turli XIL nutqiy faoliyat shakllarini o’rgatish haqida umumiy tushunchalar va bunda yuzaga keladigan

Kurs ishi оb’еkti: Til materialini va turli xil nutqiy faoliyat shakllarini o’rgatishdagi didaktik material na’mulari bilаn tаnishtirish jаrаyоni
Kurs ishi prеdmеti: Til materialini va turli xil nutqiy faoliyat shakllarini o’rgatishdagi didaktik material na’mulari bilаn tаnishtirish kо’nikmаlаri
Kurs ishining аmаliy аhаmiyаti. Kurs ishi jаrаyоnidа ilgаri surilgаn fikrlаrdаn, yоndаshuvlаrdаn hаmdа sаmаrаdоrligini tа’minlоvchi Kurs ishi nаtijаlаridаn pеdаgоgik fаnlаr bо‘yichа mа’ruzаlаr tаyyоrlаsh, qо‘llаnmаlаr yаrаtish, shuningdеk mеtоdik tаvsiyаnоmаlаr yаrаtishdа, ish tаjribаlаrini оmmаlаshtirishdа sаmаrаli fоydаlаnishgа xizmаt qilаdi.
Kurs ishi ishining tаrkibiy tuzilishi vа hаjmi: ish kirish, 2 bоb, 4 bо‘lim, umumiy xulоsаlаr vа tаvsiyаlаr, fоydаlаnilgаn аdаbiyоtlаr rо‘yxаtidаn ibоrаt
I bоb.Til materialini va turli xil nutqiy faoliyat shakllarini o’rgatish haqida umumiy tushunchalar va bunda yuzaga keladigan muommolar
1.1.Til materialini va turli xil nutqiy faoliyat shakllarini o’rgatish haqida umumiy tushunchalar.
Sinf turli xil ta'lim uslublariga ega bo'lgan shaxslardan iborat. Sinf xonasi o'quvchilarning ta'lim uslublari birlashadigan uchrashuv joyidir. Kinsella ta’kidlaganidek, “Ta’lim uslubi deganda shaxsning o‘zlashtirish, qayta ishlash va yangi ma’lumot va ko‘nikmalarni o‘zlashtirishning tabiiy, odatiy va afzal ko‘rgan usuli tushuniladi, ular o‘qitish usullari yoki mazmun sohasidan qat’iy nazar davom etadi” . Shunday qilib, biz ularni talabaning voqelikni o'z ichiga olishi yoki har qanday sinfda o'qitiladigan narsalarni tushunish usuli sifatida tushunishimiz mumkin.
Talabalarning ta'lim uslublari o'quvchilarni turli yo'llar bilan o'rganishga yordam beradigan idrok, idrok va ijtimoiy-affektiv jihatlarni o'z ichiga olganligi sababli, o'qituvchilardan bu uslublarni iloji boricha qondirish uchun ijodiy² va innovatsion bo'lishlari kutiladi (Dreyer va van der Walt, 1996). . Ba'zi talabalar ijro etish, tinglash, o'qish, harakat qilish yoki individual yoki jamoada ishlash va hokazolar orqali yaxshiroq o'rganadilar.
Tomlinson didaktik materiallarni ishlab chiquvchilar barcha ta'lim uslublariga mos kelishi kerak deb hisoblaydi va ularni quyidagicha ta'minlaydi:
Vizual (masalan, o'quvchi tilni yozib olishni afzal ko'radi);
Eshitish (masalan, o'quvchi tilni eshitishni afzal ko'radi);
Kinestetik (masalan, o'quvchi jismoniy narsalarni qilishni afzal ko'radi, masalan, ko'rsatmalarga rioya qilish);
O'quv (masalan, o'quvchi tilning lingvistik xususiyatlariga ongli ravishda e'tibor berishni yaxshi ko'radi va to'g'ri bo'lishni xohlaydi);
Eksperimental (masalan, o'quvchi tildan foydalanishni yaxshi ko'radi va to'g'ri gapirishdan ko'ra ko'proq muloqot bilan shug'ullanadi);
Analitik (masalan, o'quvchi tilning diskret bitlariga e'tibor qaratishni va ularni birma-bir o'rganishni afzal ko'radi);
Global (masalan, o'quvchi bir vaqtning o'zida barcha til bo'laklariga javob berishdan va ulardan xohlagan tillarini tanlashdan xursand bo'ladi);
Bog'liq (masalan, o'quvchi o'qituvchidan va kitobdan o'rganishni afzal ko'radi);
Mustaqil (masalan, o'quvchi o'z til tajribasidan o'rganishdan va avtonom o'rganish strategiyalaridan foydalanishdan xursand). (17-bet)
Turli xil ta'lim uslublarini hisobga olishdan tashqari, o'qituvchilar o'quv vaziyatlarida mavjud bo'lgan va o'quvchilarning o'rganish uslublariga ta'sir ko'rsatadigan boshqa jihatlar haqida ham fikr yuritishlari kerak. Bu jihatlardan ba'zilari: sinf muhiti, motivatsion daraja, o'quvchilarning o'qituvchiga munosabati va aksincha, jismoniy muhit (etarli/etarli darajada yoritilmagan va ventilyatsiya, katta/kichik bo'shliqlar, qulay/noqulay o'rindiqlar, bezaklardan foydalanish va boshqalar). , sinf soati, bir nechtasini nomlash uchun.
Didaktik materialdan foydalanish, moslashtirish yoki ishlab chiqishda e'tiborga olish kerak bo'lgan tamoyillar
Didaktik materialni ishlab chiqish va moslashtirish uchun asos sifatida Tomlinson (1998) "ko'pchilik o'qituvchilar muvaffaqiyatli o'rganishga hissa qo'shishiga rozi bo'lgan ta'lim tamoyillari va tartiblari to'plamini" taqdim etadi (6-bet). Bularni tavsiyalar sifatida ko'rish mumkin:
a) Materiallar ta'sirga erishishi kerak
b) Materiallar o'quvchilarga o'zlarini erkin his qilishlariga yordam berishi kerak.
 c) Materiallar o'quvchilarda ishonchni rivojlantirishga yordam berishi kerak.
d)O'rgatilayotgan narsa o'quvchilar tomonidan tegishli va foydali deb qabul qilinishikerak.
e) Materiallar o'quvchining o'z-o'zini sarmoyasini talab qilishi va osonlashtirishi kerak.
 f) O'quvchilar o'rgatilgan ballarni egallashga tayyor bo'lishlari kerak.
 g) Materiallar o'quvchilarni haqiqiy foydalanishda til bilan tanishtirishi kerak.
h) o'quvchilar e'tiborini kirishning lingvistik xususiyatlariga qaratish kerak.
i) Materiallar ko'rsatmalarning ijobiy ta'siri odatda kechiktirilishini hisobga olishi kerak.
j) Materiallar o'quvchilarning o'rganish uslublari bo'yicha farqlanishini hisobga olishikerak.
 k)Materiallar o'quvchilarning ta'sirchan munosabatda farqlanishini hisobga olishi kerak.
l)Materiallar o'qitish boshida jim bo'lishi kerak.
 m)Materiallar intellektual, estetik va hissiy ishtirokni rag'batlantirish orqali o'rganish salohiyatini maksimal darajada oshirishi kerak.
o'ng va chap miya faoliyatini rag'batlantiradi³
n) Materiallar nazorat qilinadigan amaliyotga juda ko'p tayanmasligi kerak.
 o) Materiallar natijalar haqida fikr-mulohaza yuritish imkoniyatini berishi kerak.

1.2.Til materialini va turli xil nutqiy faoliyat shakllarini o’rgatishda yuzaga keladigan muommolar

Zamonaviy metodologiyada chet tillarini o'rganish jarayoni izchil bajariladigan mashqlarning uzluksiz zanjiri sifatida qaraladi. Mashqlarning sifati chet tilida nutq faoliyatini o'zlashtirish muvaffaqiyatiga ta'sir qiladi. Chet tillarni o'rganishning faollik xususiyatiga asoslangan mashqlar muloqot tili materiali va o'rganish maqsadlarini amalga oshirish shakli sifatida ishlaydi. Boshqacha aytganda, mashqlar nafaqat lingvistik materialni o'zlashtirish vositasi, balki nutq faoliyatining har xil turlarini o'zlashtirish vositasidir. "Tizim" tushunchasi ma'lum bir tarzda birlashtirilgan elementlarning, qismlarning ma'lum bir to'plamining mavjudligini anglatadi. Tizimning elementlari va qismlari o'ziga xos funktsiyaga ega. Ular tizim elementlari o'rtasida mustahkam aloqalar mavjudligi bilan tavsiflanadi. Bundan tashqari, bu aloqalar uning barqarorligi va yaxlitligini ta'minlaydi. Jismoniy mashqlar tizimi quyidagilarni ta'minlaydi: a) ma'lum bir mahorat yoki mahorat xarakteriga mos keladigan zarur mashqlarni tanlash; b) kerakli mashqlar ketma-ketligini aniqlash; c) materialning to'g'ri joylashishi va uning nisbati; d) muayyan material va muayyan mashqlarning tizimliligi (muntazamligi); e) turli xil nutq faoliyati turlarining o'zaro va o'zaro to'g'ri munosabati (korrelyatsiyasi va o'zaro ta'siri).
IL Bim mashqda chet tili tizimining elementlarini o‘zlashtirishda talabaning o‘quv faoliyatini tashkil etishning minimal birligini ko‘radi. O'qitish birliklari o'quvchilarning faoliyatida bevosita material birliklaridan foydalanish usulini ifodalaydi. Mashq, IL Bim tushunchasiga ko'ra, o'qituvchi va talabalar o'rtasidagi o'zaro ta'sir shakli (mustaqil ish uchun - talabalar va darslik), o'quv materiali vositachiligida va standartlashtirilgan tuzilishga ega. Mashq o'z tuzilishiga quyidagi elementlarni o'z ichiga oladi: a) muammo bayoni; b) uni hal qilish yo'lini ko'rsatish (tayanchlar, nishonlar); v) uning qarori; d) nazorat qilish (o'zini o'zi boshqarish). SF Shatilov mashg'ulot sharoitida maxsus tashkil etilgan mashqda bitta operatsiyani bir yoki bir necha marta bajarish, bir qator operatsiyalar yoki nutq (yoki⁴ til) xarakterdagi harakatlarni ko'radi. Mashqlar quyidagi parametrlar bilan tavsiflanadi:
a) til materialini xotirada saqlash, tanib olish, tushunish va takrorlash jarayonlarini hisobga olish asosida (K.A. Ganshina, I.A. Gruzinskaya); b) til va nutqni farqlash asosida (I.V. Raxmanov, M.S.Ilyin); v) chet tili nutqini o'zlashtirish jarayonining bosqichlari asosida (E.I. Passov). Mashqlarni tasniflash muammosi bo'yicha ko'plab nuqtai nazarlarning mavjudligi ushbu muammoning ko'p qirraliligi, mashqlarni tasniflash muammosiga turli nuqtai nazardan yondashish imkoniyati bilan izohlanadi. Chet tillarni o‘qitish bo‘yicha mashg‘ulotlarning asosiy turlari va turlarini yaratishga birinchi urinish akademik I.V.Raxmonov tomonidan amalga oshirilib, u quyidagilarni alohida ta’kidladi: a) til va nutq mashqlari; b) matn bilan bog'liq va bog'liq bo'lmagan mashqlar; v) tarjima va tarjimasiz mashqlar. BA Lapidus o'zining mashqlar tasnifida quyidagilarni taklif qiladi: a) sof mashg'ulot mashqlari; b) elementar qo`shma mashqlar; v) qo'shma mashqlar. EI Passov tomonidan taklif qilingan mashqlar tasnifiga alohida e'tibor qaratish lozim. Mashq turlarini aniqlashning boshlang’ich mezoni sifatida u mashg’ulotlarning maqsadini nutqiy malakalarning shakllanish bosqichlari nuqtai nazaridan ko’rsatadi. Ushbu mezonga ko'ra, barcha mashqlar quyidagilarga bo'linadi: a) ko'nikmalarni shakllantirish mashqlari (shartli nutq mashqlari);
Jismoniy mashqlar turlari orasida EI Passov ularning turlarini quyidagi parametrlar bilan ajratib turadi: 1) nutq muammosi bo'yicha; 2) iboralarning situatsion munosabati; 3) taraflarning mazmuni va tuzilishi bilan bayonning shartliligi; 4) bayonotlarni tayyorlashda foydalaniladigan tayanchlar bo'yicha. Mashqlarning bir-biri bilan chambarchas ta'siri, I.L.Bim ta'kidlaganidek, ularning darajalararo o'tishlari, ya'ni ularning tizimi nutq faoliyatining asosiy turlari bo'yicha aniq o'quv maqsadlariga erishish uchun maqsadli harakatlar majmuini ta'minlaydi. Og'zaki nutqni o'rgatishdagi qiyinchiliklarni ajratib olish bo'yicha uslubiy talablardan kelib chiqqan holda S.F.Shatilov nutqni o'rgatish mashqlarining aspektli tasnifini taklif qildi. Shuning uchun grammatik yo'naltirilgan muloqot mashqlarining maqsadi - tanish leksik materialda nutq grammatik ko'nikmalarini shakllantirish. Leksik yo'naltirilgan nutq mashqlarining maqsadi, o'z navbatida, nutqda lug'atni tanish grammatik shakl va tuzilmalarda mashq qilishdir. Mashqlarni tasniflash ham nazariy, ham amaliy jihatdan zarur. Uslubiy fan uchun mashqlarning yangilangan tasnifining mavjudligi ayniqsa muhimdir, chunki u fan sifatida texnikaning holatini va uning rivojlanish darajasini belgilaydi. Amalda, mashqlar tizimi chet tilini o'rganish jarayonini samarali qurish imkonini beradi.