Til va madaniyat

3. Dil ve edebiyatla ilgili eserleri.
Muhakemetü’l-Lugateyn’de çağındaki İran kültürünün 
baskın etkisine rağmen millet ve dil konusundaki tavrını ve milli 
benliği koruma çabasını ortaya koymuştur. Bunun için Türkçe ile 

---

44
 Bilge ÖZKAN NALBANT
Farsçayı karşılaştırmış, Türkçe'nin üstünlüğü dillik delillerle ortaya 
koymuştur.
Alî Şîr Nevâyî, Muhakemet-ül-Lûgateyn, çev. İ. R. Işıtman. 
Ankara: TDK Yay., 1941.
Barutçu Özönder, Sema (1996). Alî Şîr Nevâyî, Muhâkemetü’l-
lugateyn (İki Dilin Muhakemesi), Ankara: TDK Yay., 1996.
Mizanü’l-Evzan (Vezinlerin Terazisi), Türk vezinlerine de yer 
verdiği çalışmasıdır.
Eraslan, Kemal, Alî Şîr Nevâyî, Mîzânu’l-Evzân (Vezinlerin 
Terazisi), Ankara: TDK Yay., 1993. 
4. Risaleleri.
Risâle-i Münşeât-ı Fârisî: Bu münşeât, Baykara sarayında 
alınan kararlar, Nevâî’nin Herat’tan başka şehirlere gönderdiği resmi 
ve özel belgeler, mektuplar, hüküm ve emirlerden ibarettir.
Risâle-i Müfredât-ı Muamma: Adından da anlaşılacağı üzere 
Nevâî bu risâleyi dönemin meşhur türlerinden biri olan muammanın 
kaide ve kurallarını, muamma söylemeyi ve muamma çözmeyi şiir 
dünyasına yeni giren gençlere öğretmek amacıyla yazmıştır. 
Risâle-i Tîr Andâhtan: Hacim bakımında oldukça kısa olan 
bu Türkçe eserde, ok atmanın yararları ve sevabı, Hz. Peygamber 
ile sahabeler ve Cebrail arasında ok atmaya dair geçekleşmiş 
sohbetler ve özellikle Hz. Vakkâs ile Hz. Peygamber arasındaki ok 
atma denemelerinden bahsedilmiştir. Söz konusu risâle Özbekistan 
Fenler Akademisi tarafından hazırlanmış olan 20 ciltlik külliyatın 16. 
cildinin sonunda yer almaktadır. Fakat Agâh Sırrı Levend’in kitabında 
esere dair bilgi yoktur.
Ali Şîr Nevâyî’nin eksik olan külliyatında Risâle-i Tîr 
Andâhten adlı bir eser bulunmaktadır. Bu risalenin başka nüshaları 
da mevcuttur. Ancak eserin Nevâyîye ait olup olmadığı hakkında 
tartışmalar vardır [Rahmani 2019].
Risaleleri üzerine Rahmani Zabilullah’ın bir makalesi 
yayınlanmıştır:
Rahmani, Zabihullah “Kendi Döneminde Yazılan Kaynaklarda 
Ali Şîr Nevâî Ve Fazla Bilinmeyen Üç Eseri”, Hikmet-Akademik 
Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature], Yıl 5, sayı 10, 
Bahar 2019, ss. 291- 303. 
5. Tezkireleri.
Mecalisü’n-Nefais’i İlk Türkçe şairler tezkiresidir. (Tezkire; 
kelime anlamıyla "zikredilen, zikri geçen" anlamına gelen, kişilerin 
biyografisini çeşitli yönleriyle subjektif veya objektif ele alan 
eserlerdir.) Beş yüz ellinin üzerinde, çoğunlukla çağdaş ozanların 

---

45
Ali Şir Nevai Eserleri ve Dest-i Hatti Nevadirü'n-Nihaye
(şairlerin) yaşam öyküsü (biyografik) ve kısa hikâyeleri içeren eser 
çağdaş Timur kültürü tarihçilerine altın bir bilgi kaynağı oluşturur.
Nesayimü’l-Mahabbe min Şemayimi’l-Fütüvve şairin tezkire 
türünden ikinci eseridir. Bu iki tezkire ile ilgili yayınlar:
Ganieva Suyima, V. Zohidov (hzl.) (1961). Alî Şîr Nevâî, 
Mecâlisü’n-Nefâis. Taşkent: Özbekistan SSR Fahlar Akademisi
Eraslan, Kemal, Mecalisü’n-Nefais I (Giriş ve Metin), II (Çeviri 
ve Notlar), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1994.
Eraslan, Kemal, Nesayimü’l-Mahabbe min Şemayimi’l-Fütüvve, 
Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1996.