Til va madaniyat

E-pochta: [e-mail]
ORCID ID:  0000-0003-2119-1777
Iqtibos uchun: Shamsiyeva, M. B. 2021. “Bilingvizmning bilingval bolalar nutq 
qobiliyatlari rivojiga ta’siri ”.  Ozbekiston: til va madaniyat  1 (1): 80–89.
80
Uzbekistan: Language and Culture 2021/1(1)

---

ota-onalar va bolalarining fikrlari ham muhim ahamiyat kasb etadi. 
Hozirda o‘z bilingval rivojlanishi haqidagi introspektiv qarashlar 
ifodalangan tadqiqotlar yetarli emas, biroq ular ham asta-sekin 
paydo bo‘ladi.
1959-yilda chop etilgan shunday ishlardan biri Vilgelm 
Teodor Elvertning o‘z oilasida qanday qilib ikki tilni (onasidan ingliz 
tili va otasidan nemis tili) va deyarli bir vaqtda uchinchi til (italyan 
tilini boshqalardan, chunki oila Italiyada yashagan)ni o‘zlashtirganini 
tavsiflaydi [Elwert 1959]. Hozirda bunday ishlar lingvoetnografiya 
(Language ethnography) tarkibida rivojlanadigan lingvistik 
avtoetnografiya (Linguistic auto-ethnography)ga kiritiladi. Olimlar 
o‘z lingvistik tarixlarini, jumladan, tilni o‘zlashtirish, ularning ota-
onalari, boshqa oila a’zolari tilini o‘zlashtirishi, shu tariqa, oilaning 
lingvistik va lingvomadaniy tarixini bayon qiladilar. Bunday ishlar-
ning aksariyati o‘zining ikki tillilik va ko‘p tillilik tajribasini anglash 
bilan bog‘liqdir. Ibragim Chinarbash “Lost between languages” 
maqolasida turk, kurd, arab va ingliz tillarini oilada, so‘ngra maktab 
va talabalik davrlarida o‘zlashtirganligi borasidagi multilingval 
tarixini yoritadi [Çinarbaş 2014]. Ulg‘aygan bolalar ko‘pincha 
o‘zining ikki tilligi va ko‘p tilligini ijobiy baholaydilar, mamnuniyat 
bilan o‘z tajribalari borasidagi mulohazalari bilan bo‘lishadi.
Bugungi kunda “ikki tilli shaxsning nutq faoliyatida tilga oid 
va ensiklopedik bilimlarning o‘zaro ta’siri qay tarzda amalga oshirili-
shi, ularning xotirasida qanday tashkil etilganligi” va “ular qaysi til 
orqali o‘zlashtirilgani hamda qaysi til orqali uzatilishi kerakligi”ni 
tushuntira oladigan tildan foydalanishning yaxlit jarayonini 
modellashtirish va integral tipdagi nazariyani ishlab chiqish 
tadqiqotchilarning diqqat markazida turibdi.
Ikki tillilikka doir psixolingvistik tadqiqotlar shaxsning 
til-nutq mexanizmlarini tavsiflashga yo‘naltirilgan umumnazariy 
konsepsiyalarga asoslanadi (N.P. Antipev, V.P. Belyanin, Y.M. 
Vereshagin, A.A. Zalevskaya, V.G. Kostomarov, Ye.V. Nakaznaya, 
U.F. Makki, G.A. Maktamkulova, M.S. Maleshina, I.L. Medvedeva, M. 
Siguan, M.T. Zokirov, Sh. Jo‘rayev, B. O‘rinboyev, M. Qurbonova, N. 
Sayidrahimova va h.k).