Tilshunoslik asoslari
Download 2.59 Mb. Pdf ko'rish
|
Tilshunoslik asoslari (O\'lmas Sharipova, Ibrohim Yo\'ldoshev)
m en oJdim, m en olganman, men
www.ziyouz.com kutubxonasi olgan edim k ab ilam in g ham m asi o 'tg a n zam on fe'lini bildiradi, U larning ham m asi birlashib zam on kategoriyasiga kiradi. H ar bir tildagi g ram m atik k ateg o riy alar shu tilning xususiyatlarini ars ettiradi. G ram m atik k ateg o riy alar h a r b ir tilda har xil bo'ladi. M asalan: ru s tilida o tlam in g jo n li-jo n siz bo'lishi o 'z b e k tilida y o ‘q. T u rk iy tillardagi eg alik kategoriyasi slavyan tillarida m avjud em as. H ar b ir tild ag i gram m atik kateg o riya tarkibiy qism iardan iborat. M asalan: so n k ateg o riy asi - birlik va ko'plik, shaxs - l, И, III shaxslar. Ba’zan b itta shakl bir necha gram m atik k ateg o riy an i ifodalashi m um kin. M asalan: читаю fe ’lida ~ю q o 'sh im c h a sid a ham shaxs, h am son ifodalanadi, I shaxs, birlik. H am m a tilla rd a gram m atik v o sitalar h ar xil bo'ladi, h a r xil q o 'llan ad i. S hu bilan b ir-b irid a n farq qiladi. Son k a te g o riy a si m iqdor m u n o sab atig a asoslangandir. Bunda m orfologik v ositalar orqali p red m e t bir donaligi va k o 'p lig i ifodalanadi. Son kategoriyasi h am m a tillarda uchraydi. Faqat ishlatilishi b ir xil em as. K o 'p g in a tillarda birlik m a ’nosi k o 'p lik k a n isb a ta n qaram a - q a rsh i q o'y ilib taqqoslanadi. Bir xil tillarda ayrim o tla r faqat birlik sonda, b a ’zi otlar faq at k o 'p lik sonda b e rilad i. T urk iy tillard a dey arli ham m a otlar birlik sonda, b a ’zi o tla r faq a t k o 'p lik d a beriladi. Ba’zi m avhum tu sh unchalar muhabbat, ong faqat birlik d a ishlatiladi. Shaxs kateg oriyasi ish -h arak atn in g biror shaxsga m un o sab atin i bildiradi. M asalan: 1 shaxs ish-harakatining so'zlovchi to m o n id an bajarilishini, II shaxs ish-harakatining su h b atdo sh to m o n id an bajarilishini bildiradi. Ba’zi tillarda shaxs- son b o sh q a s o 'z turkum lari o rq ali ham ifodalanadi, M asalan: Biz ishchimiz. K elishik kategoriyasi. S o 'z lam in g gap d a bir-biriga b o 'lg an m u n o sab atlarin i k erak li sh ak llard a ifodalagan gram m atik h odisaga k e lish ik kategoriyasi deyiladi. Kelishik kategoriyasi h ar b ir tilg a xos m a’lum g ram m atik vositalar orqali g apd agi so 'zlarn in g b a ja ray o tg a n vazifasini aniqlab beradi. Turli so 'z shakllarini o ‘z ichiga o lgan m orfologik sintaksis bilan b ir b o 'lib tilning k o m m u n ik ativ vazifasini bajaradi. www.ziyouz.com kutubxonasi M ORFOLOGIY A M orfologiya so'z shakllarini, so 'z la m in g lek sik -g ram m atik jih a td a n turlarini, bo'linishlarini, guruhlarini o ‘rg an a d i. Barcha tillar m ustaqil m a'no li so 'zlariiin g tuxilishi jih a td a n ik k i g u ru h g a b o'linadi: 1. A gglyutinativ tillar. Bu g u ru h g a turkiy tillar, O siyo va A frikadagi k o 'p g in a x a lq la ra in g tilla n kiradi. Bu tilla rd a s o ‘zlar sin tak tik b o g ‘lanishda o'zak, n e g iz i o 'z g arm asd an t o ‘g ‘rid an - to 'g 'ri q o 'sh ilib kelaveradi, M asalan : ota + m + lar + dan. 2. Flektiv tillar. Bu g u ru h g a H in d-Y ev ro p a tilla n kiradi. U larda gram m atik m a’n oni ifo dalo v ch i affikslar s o 'z o 'z a g i hilan ju d a zich birikib ketadi. Bu h o d isa fuziya deyiladi. M asalan: k elishik qo'shim chalarini q o 's h s a k , парта, парт+ы, парт+е tarzida b o 'la d i va so 'z kelishik q o 'sh im ch asisiz to 'la m a ’no li so 'z bo 'lolm aydi. Q o 'sh im c h a b a ’zan o 'z a k n i h am o 'zg artirib y u b o rad i. Download 2.59 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling