Tilshunoslikka kirish fanining predmeti
Download 0.8 Mb. Pdf ko'rish
|
majmua namangan
- Bu sahifa navigatsiya:
- SONI
|
GRAMMATIK KATEGORIYALAR Morfologik kategoriyalar Sintaktik 79 kategoroyalar ot fe’l olmosh gap kelishik zamon kishilik son mayil egalik rod shahs ko’rsatish so’rog’ nisbiy Grammatik kategoriyalarning SONI turli tillarda turlichadir. Dunyodagi har bir til inson tafakkuri yaratgan hamma tushunchlarni ifodalashga qodirdir. Grammatik k e l i s h i k kategoriyasi narsa, hodisa va ularning sifatlari o’rtasidagi munosabatni belgilaydi. Kelishiklar ishga tushishi uchun kamida ikki so’z munos a- batga kirishishi kerak. Kelishiklar soni tillarda bir xil emas. Masalan: ingliz tilida - ikkita, olmon tilida -to’rtta, o’zbek, turk, rus tillarida - oltitadan kelishik mavjud, eston tilida o’n beshta, venger tilida esa yigirmatadan ortiq kelishik bor. Xitoy -tibet tillarida va farang tilida kelishik umuman yo’q. Bunday tillarda so’zlar o’rtasidagi munosabat boshqa grammatik vositalar bilan amalga oshiriladi. Grammatik s o n kategoriyasi predmetlarning sonini, birlik yoki ko’pligini ko’rsatadi. Son kategoriyasi faqat otga hos bo’lmay, balki sifat,olmosh va fe’llarda ham ifoda- lanishi mumkin. Barcha tillarda birlik va ko’plik farqlanadi. Ayrim tillarda ikkilik soni ham mavjud, masalan: arab tilida. Son kategoriyasining ifodalanish usuli tillarda bir xil emas. Masalan: ko’plik o’zbek tilida “lar”qo’shimchasi orqali, ingliz tilida “s”suffiksi bilan, olmon tilida artikl+umlaut+qo’shimcha vositasida ifodalanadi. Grammatik r o d kategoriyasi tildagi ot turkumiga kiruvchi so’zlarni turga ajratish uchun xizmat qiladi. Grammatik rod kategoriyasi b archa tillarga hos emas. U ko’pchilik xind-evropo tillariga, jumladan, rus, olmon, farang va semit-hamit tillariga hosdir. Grammatik rod kategoriyasi biologik rod kategoriyasiga mos tushma sligi mumkin. Grammatik rod ko’pchilik tillarda uchga bo’linadi. Mas alan: Maskulinum, Neutrum, Femininum. Farang tilida neutrum mavjud emas. Ingliz tilida esa umuman rod kategoriyasi yo’q. Rod kategoriyasi mavjud tillarning o’ziga hos jins ko’rsatkichlari bor. Bir so’zning o’zi turli tillarda turli grammatik rodga mansub bo’lishi mumkin. O’zbek tilida grammatik rod kategoriyasi yo’q. Lozim bo’lganda bu ma’no leksik-semantik, morfologik va sintaktik usullar bilan ifoda etiladi. a). Leksik-semantik usul: o’g’il-qiz, ota-ona, tog’a-xola, erkak-ayol, amma-xola va boshqalar. b). Morfologik usul: Karim-Karima, Nodir-Nodira, Salim-Salima, Komil-Komila, Shoir-Shoira, muallim-muallima. c). Sintaktik usul: Erkak mushuk-Urg’ochi mushuk. |
