Tim majmua 2020-21
JAMOASINI TASHKIL ETISH VA TARBIYALASH. OTA-ONALAR
Download 0.81 Mb. Pdf ko'rish
|
TIM MAJMUA 2020-21
|
JAMOASINI TASHKIL ETISH VA TARBIYALASH. OTA-ONALAR
BILAN ISHLASH. Reja 1.Ota onalar bilan ishlashda sinf rahbarining vazifalari. 2.Ota-onalarga farzandlar tarbiyasidagi tavsiyalar berish tizimi 3.Ota-onalar bilan ishlash tizimi Mavzuning maqsadi. Bo’lajak o’qituvchilarga ota-onalar bilan ishlash tizimining mohiyatini singdirishdan iborat. Tayanch so’zlar. Oila, oilaning vazifalari, ota-ona, farzand, o’quvchi, sinf majlisi, maktab ota-onalar kengashi, sinf ota-onalar kengashi. Sinfdan va maktabdan tashqari muassasalarning tashkiliy shakllari, mazmuni va maqsadini belgilash bugungi kunimizning barcha qarorlarini hisobga olishni talab etmoqda. Sinfdan va maktabdan tashqari mazkur tarbiyaviy ishlar shaxs kamoloti bosqichlarini belgilab olishga qaratilganligi bilan tavsiflanadi. Buning uchun sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar tizimida quyidagilar bo‘lishi lozim: —ulg‘ayayotgan inson shaxsini tarbiyada oliy ijtimoiy qadriyat deb tan olish, har bir bolaning betakror va o‘ziga xosligini hurmatlash, ijtimoiy huquqini e’tiborda tutish; —milliylikning o‘ziga xos an’ana vositalariga tayanish; —pedagoglar va o‘qituvchilar o‘rtasida o‘zaro hurmat munosabatlarini shakllantirish; —maktabning jamoat tashkiloti, otaliq qiluvchi korxonalar bilan aloqasini mustahkamlash; —bolalar nazoratsizligi va qonun buzilishining oldini olish; —yashash joyi bo‘yicha bolalarning bo‘sh vaqtini tashkil etish; —o‘quvchilarning oilalariga borish va bolalarni tarbiyalashda ularga yordam berish; —yosh avlodning Vatanga, jamiyatga va mehnatga, o‘ziga va odamlarga munosabatini anglab olishga qaratilgan axloqiy tuyg‘ularini tarbiyalash. Tarbiyaviy ishlar bolalarning kundalik hayotidan olingan aniq dalillar va voqealarni, badiiy adabiyot, vaqtli matbuot, kinofilmlardan olingan misollarni tahlil etish hamda 142 muhokama qilish asosida o‘tkaziladi. Bu ishlarning xususiyati shundaki, bu bolalarni o‘zining axloqiy xatti-harakatlari haqida mulohaza yuritishga va ularga to‘g‘ri baho berishga o‘rgatadi. Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar o‘quvchilarning darsdan bo‘sh vaqtlaridagi o‘quv tarbiya jarayonini to‘ldiradi va kengaytiradi, o‘quvchilarni mustaqil bilim olishlari, ijobiy qobiliyatlarini, tashabbuskorligini oshirishga imkoniyat yaratadi. Sinf jamoasi bilan olib boriladigan tarbiyaviy ishlarning hajmi, asosiy yo‘nalishlari, mazmuni har bir bosqichda o‘quvchilarning psixik rivojlanishi darajasiga mos kelishi lozim. Tarbiyaviy ish pedagogdan butun qobiliyatini ishga solishni, tinmay izlanishni taqozo etadi. Chunki kelajak avlod tarbiyalangan, uyushgan, ahil, jonajon Vatanimizning haqiqiy fuqarolari bo‘lishi kerak. Maktabda bashlang‘ich sinflarda tarbiyaviy ishlarni olib borish, uni yo‘lga qo‘yish sinf rahbari yoki tarbiyaviy ishlar tashkilotchilari tomonidan uyushtiriladi. Tarbiyaviy ishning asosiy yo‘nalishlari: — o‘quvchilarda ilmiy dunyoqarash asoslarini shakllantirish, ularni milliy istiqlol ruhida tarbiyalash; —o‘quvchilarda axloq madaniyatini, ularning o‘z huquq va burchlariga nisbatan ongli munosabatni tarbiyalash; —o‘quvchilarning ijtimoiy foydali mehnatini tashkil etish; —o‘quvchilarda o‘z-o‘zini boshqarish malakalarini shakllantirishdir. Boshlang‘ich sinf o‘quvchisi va sinf rahbari faoliyatining asosiy vazifalaridan biri o‘quvchilarning ahil tarbiyaviy jamoasini tashkil etishdir. Boshlang‘ich jamoa ishi shunday quriladiki, undan sinfning boshqa jamoalari bilan aloqasi doimiy ravishda amalga oshiriladi, umumiy maktab an’analari saqlanadi. Boshlang‘ich jamoa o‘qituvchi-tarbiyachi va sinf rahbari, o‘quvchilar o‘z-o‘zini boshqarish organlari rahbarligida umummaktab ijtimoiy foydali ishlari faoliyatida ishtirok etadi. O‘qituvchi va sinf rahbari sog‘lom, ahil bolalar jamoasini shakllantirish bilan birga doimiy bolalar qiziqishlarini qo‘llab-quvvatlaydilar, ularning ijtimoiy foydali faoliyatini yo‘naltirib boradilar. Kichik yoshli o‘quvchilar juda faol va harakatchan bo‘ladilar. Faollikka intilish bu yoshdagi bolalarning organik ehtiyojidir. Biroq 143 bunda bolalar hali yetarli hayotiy tajribaga ega bo‘lmaydilar va kundalik pedagogik rahbarlikka ehtiyoj sezadilar. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi bolaning ilk maktabdagi qadamidanoq tarbiyaviy ishning chinakam jamoatchilik munosabatlarini yaratishga zo‘r imkoniyat beradigan, bolalarda bir-birlariga g‘amxo‘r munosabatda bo‘lishni tarbiyalaydigan, individual qobiliyatlarni rivojlantirish uchun qulay imkoniyatlar yaratadigan usullarni tanlaydi. O‘qituvchi boshlang‘ich sinflarda bolalarga o‘zlarini qiziqtiruvchi faoliyat turini tanlashga yordam beradi. Biroq, ko‘pincha, kichik yoshdagi o‘quvchilar yosh xususiyatlariga ko‘ra, o‘z xususiyatlarini to‘g‘ri baholay olmaydilar. Bolalarning o‘sishi ularda jamoatchilik malaka va ko‘nikmalarining shakllanib borishi bilan o‘qituvchi-tarbiyachining bolalar jamoasiga rahbarlik qilishidagi jarayonini o‘zgartirib boradi. O‘qituvchi boshlang‘ich sinflardayoq ahil bolalar jamoasini yaratish asosida sog‘lom jamoatchilik fikrini yaratadi. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining bolalar tarbiyaviy jamoasini yaratish sohasidagi ishini yuqori sinflarning sinf rahbarlari davom ettiradilar. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi o‘quvchilarni ta’lim va tarbiyaning tabiiy sharoitida, ularning jamoa faoliyati jarayonida o‘rganadilar. Sinfdan tashqari ish o‘quvchilarga biror maqsadga qaratilgan pedagogik ta’sir vaqtini uzaytiradi, u o‘qituvchining darslarda egallagan bilimlarini kengaytirish va chuqurlashtirish, bolalarning qobilyatini rivojlantirish, ularning xilma-xil qiziqishlarini qondirish, madaniy dam olishlarini uyushtirish imkonini beradi. Sinfdan tashqari ish bolalarni jamiyat hayotiga jalb qilishning katta imkoniyatlariga ega. Har bir jamoa o‘z-o‘zini boshqarish organiga ega va umummilliy jamoaning uzviy qismi sanaladi. Shuningdek, u maqsadning birligi va tashkil qilish xususiyatlari orqali umummilliy jamoa bilan bog‘lanadi. Ijtimoiy jamiyatning ehtiyojini qondirishga yo‘naltirilgan birgalikdagi faoliyat jamoaning navbatdagi muhim xususiyatlaridir. Jamoa faoliyatining ijtimoiy-g‘oyaviy yo‘nalishi ham jamoaning faoliyati mazmunida o‘z aksini topishi muhim ahamiyatga ega. Bolalar jamoasi rivojlanishi jarayonini tahlil qilib, uni quyidagi ikki bosqichga bo‘ladilar: jamoani dastlabki jiðslashtirish; 144 jamoani shakllantirish va uning har bir a’zosini rivojlantirish. Jamoani shakllantirish jamoa a’zolari va ularning faoliyatlariga qo‘yiladigan yagona talablar muhim ahamiyat kasb etadi. Yagona talab o‘quvchilarning dars jarayonidagi, tanaffus, sinfdan tashqari ishlar vaqtidagi jamoat joylari hamda uydagi xulq-atvor qoidalarini o‘z ichiga oladi. Puxta o‘ylab qo‘yilgan talablar tizimining muntazam amalga oshirilishi maktabda muayyan tartibning o‘rnatilishini ta’minlaydi. Pedagoglar tomonidan qo‘yilgan talablar quyidagi sharoitlarda ijobiy natija beradi: O‘quvchi shaxsini hurmat qilish. Muayyan maktab yoki sinfdagi sharoitni hisobga olish. Qo‘yilayotgan talablarning aniq bo‘lishi. O‘quvchilarning tashqi qiyofasi, kiyinishi, yurish-turishi hamda muomalasiga qo‘yilayotgan talablar, ularda ma’naviy madaniyatni shakllantirishga xizmat qilishi shart. O‘qituvchi qo‘yilayotgan talablarning hajmi, tizimini bilibgina qolmasdan, talab qo‘yish metodikasini ham o‘zlashtira olgan bo‘lishi kerak. O‘quvchilarga talablar qo‘yish metodikasi bolalarni talablar mazmuni bilan tanishtirib, ularning ahamiyatini tushuntirish, tajriba orttirish hamda ularning muntazam suratda nazorat qilib borishdan iborat. O‘quvchilarni talablar bilan tanishtirish, ko‘pincha, umumiy majlislarda amalga oshiriladi, bunda ta’lim muassasasi direktori yoki o‘quv ishlari bo‘yicha direktor o‘rinbosari istiqbolli rejalar va ularni amalga oshirish jarayonidagi talablar mazmuni bilan o‘quvchilarni tanishtiradi. Batafsil tanishtirish ayrim hollarda amalda ko‘rsatish, keyinroq sinflar bo‘yicha sinf majlislarida, maxsus suhbatlar uyushtirish jarayonida amalga oshiriladi. Xulq-atvorni tarkib toptirishga yo‘naltirilgan talablar bilan tanishtirish mazkur talablar ustida mashq qildirish bilan qo‘shib olib borilishi kerak. Xulq-atvorni tarbiyalash ongni tarbiyalashga qaraganda murakkab. O‘quvchilar talablar mohiyatini yaxshi anglashlari mumkin, biroq aksariyat hollarda ularga rioya qilmaydilar. Shu bois muntazam ravishda mashq qildirish madaniy xulq-atvorni odatga aylantiradi. 145 Talablarning qo‘yilishi jarayonida ularga o‘quvchilarning amal qilishi ustidan nazorat o‘rnatish lozim. Nazorat qilib borish turli shartlar yordamida amalga oshiriladi, chunonchi, xulqatvor jurnalini yuritish, sinfdagi navbatchilik uchun stendda baholarni qayd etib borish va boshqalar. Nazorat haqqoniy va muntazam bo‘lish kerak. Uning natijalaridan o‘quvchilarni ogoh etib borish lozim. Jamoani uyushtirish va jinslashtirish. U faollarni tarbiyalash bilan chambarchas bog‘liq. Jamoa faollarini shakllantirish jamoaning u yoki bu faoliyatga nisbatan ehtiyoji mazmunidan kelib chiqadi. Jamoa faollarini aniqlash uchun o‘qituvchi o‘quvchilar faoliyatini, ularning jamoa ishlarida ishtiroki, xulq-atvorini kuzatib borishi, har bir o‘quvchining ijtimoiy faoliyatni tashkil etish layoqatini aniqlashi zarur. Jamoa faollarining tarkibini bolalarning o‘zlari, albatta, pedagog ishtirokida va rahbarligida tanlashsa, maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bunda pedagog jamoa faollarining har bir a’zosi zimmasiga muayyan vazifa yuklash, ma’lum davrda ana shu vazifalar yuzasidan hisobot berib borishlariga erishish lozim. Maktabning ma’naviy-ma’rifiy ishlar bo‘yicha direktor o‘rinbosari o‘quvchilarga nisbatan mehr va muhabbat, pedagogik jamoaga va ota-onalarga nisbatan talabchan bo‘lgan holda ish tutishi va muntazam o‘z ustida ishlab, sabr-bardoshli, o‘z fikrlarini puxta bayon qilib, o‘zgalarni o‘ziga jalb qila oladigan xislatlarni o‘ziga mujassamlaydi. Davlat va hukumatimiz tomonidan qabul qilingan barcha hujjatlar mohiyatini, Prezident asarlarini yaxshi bilishi, uni o‘quvchi-yoshlar orasida targ‘ib eta olishi, xalq pedagogikasi an’analarini, o‘zbek xalqi milliy urf-odatlari, qadriyatlari, allomalari o‘gitlarini yaxshi bilishi, shuningdek: —Mamlakatimizning ichki va tashqi siyosatini yaxshi bilishi va doimo uni o‘z faoliyatida hisobga olishi, tarbiyaviy ishlarni tashkil etishning ilmiy asoslari hamda yangicha usul va metodlarini yaxshi bilishi; —radio, televideniya va ommaviy axborotning boshqa vositalari orqali berilgan eng so‘nggi yangiliklardan boxabar bo‘lishi hamda ularning mohiyatini o‘quvchilarga yetkaza olishi; —sinfdan tashqari tadbirlarni tayyorlash va o‘tkaza bilishi; 146 —tuman, shahar, viloyat, respublika miqyosida o‘tkaziladigan tadbirlarda ishtirok etishi; —maktabda o‘quvchilar bilan tarbiyaviy ishlarni olib borayotganlarga metodik tavsiyalar berib borishi; —muntazam ravishda o‘z malakasini oshirib turishi, o‘z sohasi bo‘yicha o‘tkaziladigan seminarlarda ishtirok etishi lozim. Mamlakatimiz mustaqilligi jamiyatimizning barcha jabhalarida, shu jumladan, oila, uning iqtisodiy, ma’naviy manfaatlarini himoya qilish, sog‘lom avlodni tarbiyalash, oilada sharqona tarbiyani tiklash kabi bir qator muammolarni hal etishga imkon beradi. Mustaqillik o‘zligini yo‘qotgan insonlarni, ya’ni o‘z oilasi va farzandlariga befarq bo‘lgan ota-onalarni ham insof, mehrshafqat yo‘liga boshladi. Qardosh tojik xalqida shunday maqol bor: „Uy farzand bilan obod, dala odam bilan“. Ha, darhaqiqat, har bir oilaning bog‘boni o‘z mevalari bilan obod. Dala insonning oltin qo‘llari bilan kundan-kunga, asrdan-asrga obodonlashib borsa, uy esa yosh go‘dakning kundan-kunga mehr, ta’limtarbiya olishi tufayli go‘zallashib, gurkirab, yashnab boradi. Odamzod dunyoga bir marotaba kelar ekan, bu dunyodan yolg‘iz o‘tib ketishni xohlamaydi, orqasida farzandlarining ta’limtarbiyali, obro‘-e’tiborli bo‘lib qolishini istaydi. Shunday ekan, ota-onaning farzandga bo‘lgan mehr-u muhabbati hamma narsadan ham qimmatliroq bo‘lsa kerak. Bola qancha sho‘xlik qilmasin, ota-ona uning erkaliklarini ko‘taradi. Ota-ona hamisha o‘z farzandi uchun hamma narsaga tayyor turadi. Farzandini ko‘z qorachig‘iday asrab, unga gard yuqishga qo‘ymaydi. Shu bilan birga, to‘g‘riso‘z, vijdonli, kamtar, chin do‘st, o‘zgalarning mulkiga xiyonat qilmaslikka chorlaydi. Oila bilan maktab hamkorligi barkamol inson tarbiyasidagi muhim omillardan biridir. Maktabdagi o‘quv-tarbiya ishlarining yuqori saviyada bo‘lishi, o‘quvchilarning tarbiyalanganlik darajasi ota-onalariga bog‘liqdir. Maktab oila bilan ikki shaklda hamkorlikni amalga oshiradi. Ota-onalar jamoasi orqali. 147 Yakka tartibda ota-onalar bilan olib boriladigan ishlarorqali. O‘qituvchining ota-onalar bilan aloqasida o‘zaro bir-birini tushunish, yuksak axloqiy munosabatda pedagogik yondoshuv, xushmuomalalik, shirinso‘zlik, hamma ota-onalarga bir xil muomala va to‘g‘ri talab bo‘lishi lozim. Ota-onalar bilan yakkama-yakka ishlash ayrim bola tarbiyasidagi qiyinchiliklarning sodir bo‘lishi, oilaviy muammolar, o‘quvchilarning o‘zlashtirmasligidagi sabablarni aniqlash maqsadida olib boriladi. O‘qituvchilik faoliyatining eng murakkab tomonlaridan biri o‘quvchilar ota-onalar bilan umumiy til topa olish, ularning hurmatiga sazovor bo‘lish, hamkorlikda bola tarbiyasi bilan shug‘ullanishdir. O‘qituvchi —sinf rahbari, mehribon tarbiyachidir. Sinf rahbarining eng muhim xususiyatlaridan biri — ular o‘quvchilar jamoasi bilan to‘rt yil hamkorlikda ish olib boradilar. Shu sababdan boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining ota-onalar jamoasi bilan ham ishlashi o‘ziga xos xususiyatga ega. Shunday ekan ota-ona birinchi sinf o‘quvchisining ilm dargohidan ko‘p bilim va tarbiyaga ega bo‘lishi uchun nimalar qilishi kerak? O‘qituvchi muqaddas siymo, u sizning maslahatchingiz,uni ardoqlab, obro‘- e’tiboriga sadoqatli bo‘lishingiz. Sinf va maktab jamoasining ta’lim-tarbiya tadbirlariga faolqatnashib, taklif va mulohazalaringizni aytishingiz. Bolangizga nima yaxshi, nima yomon ekanligini uqtirib,mardona rasm-rusum, udum-an’analarimizdan xabardor qilib, o‘qituvchiga ko‘makdosh bo‘lishingiz. Bolangizning o‘quv ishlariga yordam berib borishingiz,uyga berilgan topshiriqlarni bajarishda ularga yordam berishingiz. Maktabning yaqin yordamchisi, ko‘makdosh bo‘lishingiz, o‘z farzandingizning kamoli bilan yashashingiz. Bolangizda maktab, sinf, o‘qituvchi va o‘rtoqlariga nisbatan yaxshi fikr uyg‘otish, chunki 1- sinf o‘quvchisining maktab sharoitiga moslashishi ancha murakkab ruhiy holatdir. Farzandingizdan kundalik ish faoliyatdagi munosabatinikuzatib, so‘rab borishingiz. Bunday munosabatda yaxshi, juda yaxshi, marhamat, rahmat, baraka top kabi sehrli 148 so‘zlarni, nojo‘ya harakat sodir bo‘lgan bo‘lsa, „chakki ish bo‘libdi“, „men kutmagan edim“ kabi so‘zlarni qo‘llashingiz. O‘sib kelayotgan yosh avlodga fan asoslaridan chuqur va mustahkam bilim berish, ularni yuqori darajada axloqli qilib tarbiyalash vazifalari ko‘proq sinf rahbarining umumiy mehnati jarayonida hal qilinadi. Lekin bu mehnatning muvaffaqiyati ko‘p jihatdan ularning kuchlari qanday yo‘naltirilganligiga, maqsadlar birligi va harakatlar muvofiqligi qanday ta’minlanayotganligiga bog‘liqdir. Maqsadlarni tushunish birligini amalda yuzaga chiqarish, so‘ngra bu maqsadlarga erishish jarayonida o‘zaro aloqalarni taqsimlash va tashkiliy-pedagogik ishlarni o‘z vaqtida to‘g‘ri amalga oshirish sinf rahbarining muhim vazifasidir. Pedagoglar jamoasining g‘oyatda yuksak birligini, butun kuchining uyg‘unligini, ishlarning muvofiqligini ta’minlash ishga layoqatli qilish shartlaridan biridir. Bu muammoni hal qilishning qiyinligi o‘z-o‘zidan ko‘rinib turibdi. Maktab jamoasi fikr yuritishi, hayotiy tajribasi, ish staji, ma’lumoti va malakasi turli xilda bo‘lgan kishilardan iborat. Har bir o‘qituvchi qanchalik kuch-g‘ayrat sarflamasin, ayrim xodimlar qanchalik kuchli bo‘lmasin, agar ular ishga yuzaki qarasalar, muvaffaqiyatga erishib bo‘lmaydi. Yuqorida bayon etilgan fikrlardan ma’lumki, hozirgi kunda pedagoglar va o‘quvchilar jamoasining har bir a’zosida pedagogik mehnatga nisbatan ongli intizomni tarbiyalash va uni mustahkamlash maktab ichki boshqaruvi tizimida asosiy masala bo‘lib hisoblanadi. Modomiki shunday ekan, umumta’lim maktabining har bir rahbari, undagi jamoatchilik tashkilotlari mazkur masalaga har qachongidan ko‘ra bugungi kunda alohida e’tibor bilan qarashlari lozim. Sinf rahbarlari o‘rtasida vazifalarni to‘g‘ri va aniq taqsimlash to‘g‘ri boshqaruvning muhim shartidir. Sinf raxbarining ota – onalar bilan ishlash metodikasi. Sinf raxbari tomonidan olib boriladigan ishlari ichida ota – onalar bilan ishlash metodikasi ham muxim axamiyat kasb etadi. Ota – onalar bilan ishlashni to’g’ri olib borish uchun u bir qator vazifalarni bajarishiga to’g’ri keladi. 1. Kognitiv–diognostikka(tashxis) oid vazifalari (kognitivno- diagnosticheskaya,) 149 2.Tashkiliy – natijaviy vazifalari (organizatorsko-stimuliruyu щaya) 3. Birlashtiruvchi - jipslashtiruvchi vazifasi.(ob’edinitel ьno splachivayuщaya) 4. kordinatorlik vazifasi(koordiniruyu щaya) 5 shaxsni shakllantiruvchi vazifasi.(lichnostno razvivayu щaya.) 4-chizma. Sinf rahbarining ota – onalar bilan ishlash vazifalari. a) Kognitiv –diognostik vazifasi deganda biz (ot lat. cognitio – bilim, bilish; diagnos – aniqlash, tashxis). Bu o’quvchilarning bilim darajasin aniqlash vazifasidir. Buning uchun o’qituvchi o’z o’quvchilarini har tomonlama urganishi talab qilinadi. b) Tashkiliy – natijaviy vazifasiga asosan o’quvchilarni sinfdan tao’qari faoliyat turiga jalb qilishi tushuniladi. Bu tizimga o’quvchilarni shunday qiziqtirish kerakki, natijada ularning o’zlari xoxlab kelishsin. v) Birlashtiruvchi - jipslashtiruvchi vazifasi Bu o’quvchilarning jipslashuvi natijasida amalga oshadi. O’quvchilarga sog’lom psixolgik muxitni yaratib berish kerak. .O’quvchilar bir – birining taqdiriga befarq bo’lmasligi muxim axamiyat kasb etadi. g) Koordinatorlik vazifasi. Bunda sinf raxbari o’z o’quvchilarining har tamonlama kamolga erishishi uchun shu sinfga dars beradigan o’qituvchilarni yagona pedagogik maqsad sari yo’naltirishi natijasida samaraga erishishi nazarda tutiladi Когнитив - диогностик Ташкилий - натижавий Синф раҳбарининг ота – оналар билан ишлашдаги вазифалари Бирлаштирувчи - жипслаштирувчи Кординаторлик Шахсни шакллантирувчи 150 d) SHaxsni shakllantiruvchi vazifasi. Bu vazifa orqali o’quvchilarda; - xoxish – sabablarini natijaga erish ьirish; - o’quv – biouv faoliyatini faollashtirish; - ma’nan yuksaltirish; - estetich olamini shakllantirish; - ijodiy qobiliyatini yuksaltirish; - shaxslararo munosabatini tarbiyalash. Sinf raxbarining burchi: a) o’quvchini har tamonlama urganish; b) o’quvchilarga xulq qoidalarin tushuntirish va odatlantirish; v)doimiy ravishda o’zlashtirishini nazorat qilish, uyga vazifalarini bajarilishiga e’tibor berish; g) sinf yig’ilishlarini uzluksiz o’tkazish; d) o’quvchilarni to’garaklarga jalb qilish; e) ijtimoiy foydali mexnatni tashkillashtirish; j) bolalar tashkilotlariga yordam berish.. Maktabning oila tarbiyasiga ta’sir etuvchi kuchlaridan biri bu albatta sinf raxbarining ota – onalar bilan ishlash tizimidir. Bu tizim o’z navbatida quyidagilarda aks etadi. Sinrf raxbarining oila to’g’risidagi bilimdonligi. Sinf raxbari tomonidan sinf ota – onlar kengashini tuzishi va uning faoliyatiga pedagogik yordam ko’rsatib borishi. Ota – onalarni o’z vaqtida bolalarining darsga qatnashish xolati bilan tanishtirib borishi va chora – tadbirlar tuzishi. Ota – oanlarni o’z vaqtida bolalarining dars mazmunini o’zlashtirish dinamikasi bilan yaqindan tanishtirib borishi va sinf doirasida samaradolikka, ya’ni sifat kursatgichini yuqori pog’onalarga chiqarishi. Ota – oanlarni o’z vaqtida bolalarining xulqi bilan tanishtirishi va o’z vaqtida kerakli ishlarni birgalikda amalga oshirishi. 151 Ota – oanlarni o’z vaqtida bolalarining ijtimoiy foydali mexnat qilish ko’nikmasi bilan tanishtirishi va bu boradagi ishlarni birgalakda yaxshi ko’rsatgichlarga olib chiqishi. Ota – oanlarni bolalarining ma’naviy va intellektual saloxiyatlari bilan yaqindan tanishtirib borishi. Ota – oanlarni sinf ichidagi o’z - o’zinii boshqarish tizimi bilan tanishtirishi va uning bola kamolatidagi axaimini tushintirishi Ota – oanlarni bolalarning o’z – o’zini tarbiyalashi borasidagi bilimlar bilan qurollantirishi muxim axamiyat kasb etadi. Sinf raxbarining ota – onalar bilan yakka tartibda ishlash faoliyati. Sinf raxbari ota – onalar bilan ishlashni yaxshi yo’lga qo’yishi uchun u birinchi navbatda oila o’zi bu nima? – degan savolga javob bera olishi kerak. SHuning uchun ham biz bu tushunchaga to’xtalib o’tishni maqsadga muoffiq deb bildik. Синф раҳбарининг ота – оналар билан ишлаш тизими Оила тўғрисида маълумотга эгалиги Ота – оналар кенгаши билан ҳамкорлиги Болаларни дарсга жалб қилиш Ўқувчилар билимини оширишдаги ҳамкорлиги Ўқувчиларни маънан юксалтиришдаги ҳамкорлиги Синф раҳбари – ота- она ҳамкорлиги Таълим – тарбия тизимида самарадорликка олиб келади 152 5-chizma. Sinf rahbarining ota – onalar bilan ishlash tizimi. «Oila — er-xotinlik ittifoqiga, qarindoshlik aloqalariga, umumiy xo’jalik yuritadigan er va xotin, ota-ona va bolalar, aka-uka va opa-singillar, bobo-buvilar va b. qarindoshlar o’rtasidagi munosabatlarga asoslanadigan kichik ijtimoiy guruh, jamiyatning asosi, davlat qudratining manbai. Oilaningng hayoti moddiy (biologik, xo’jalik) va ma’naviy (axloqiy, huquqiy, psixologik) jarayonlar bilan xarakterlanadi. Oilaningg ma’naviy olami serqirra hodisa bo’lib, nainki Oilaningg jamiyatdagi siyosiy-ijtimoiy mavqeini, balki tarixiy taraqqiyotga xos xus-yatlari, sh-dek, iqt-y imkoniyatlari, demografik va etnografik, etnopedagogik va etnopsixologik an’analarni ham qamrab oladi. Sinf raxbari tomonidan ota – onlar kengashini tuzishi va uni pedagogik nuqtai nazardan qo’llashi faqatgini o’quvchilarning kelajagini ko’zlagan xolda amalga oshiriladi. O’qituvchilik bolalarga bo’lgan munosabatda, katta mehribonligi bilan g’amho’rligi harakterlanadi. Bular esa kata talabchanlik bilan olib boriladi. O’quvchilar bilan bo’ladigan o’zaro munosabatlarni to’g’ri yo’lga qo’yish hamda o’quvchilarning o’sishi va rivojlanishiga qarab ularni kayta qurish xususiyati ham sinf rahbari uchun muhim ahamiyatga ega. O’qituvchilar tomonidan o’quvchilarga qo’yiladigan pedagogik talablar berishga erishadi, ota-onalar, kuni uzaytirilgan gruppa tarbiyachilari jamoatchilik bilan doimo aloqa bog’lab turadi. Zarur bo’lgan vaqtda o’qishda o’quvchilarga yordam ko’rsatishni tashkil etadi. Sinf rahbari qiladigan ishlari xujjatlarini olib boradi va uni maktab ma’muriyatiga taqdim etadi. O’quvchilar sog’lig’ini mustahkamlashga doir ishlarni o’tkazadi va jismoniy hamda aqliy mehnat qilishga o’rgatib boriladi. Sinf jamoasini tashkil etishda, sinf majlisini tashkil etishda sinf rahbarining roli katta hisoblanadi. Sinf majlisi o’tkazish uchun avvalo jamoani jipslashtiriladi. Sinf rahbari majlisda ko’plab masalalar ko’radilar. Sinf majlisida 3-4 ta masalalar ko’rilib muammoli tomonlari tahlil qilinadi va o’z yechimini topish kerak bo’ladi. Sinf rahbari majlis o’tkazishi davomida yaxshi o’qiydigan bolalarni sinfda ya’ni jamoa ichida rag’batlantirish kerak. Bolalar bir-biriga do’stona munosabatda 153 bo’lishadi. Ularni bir-biriga intilib, yaxshi o’qiy boshlashga intiladi. Yomon o’qiydigan bolalar ham yaxshi o’qiydigan bolalarga intilib, ular ham yaxshi o’qishga intiladi. Bundan tashqari sinf rahbari o’quvchilarni saviyasi rivojlanishi uchun o’zi sinfga kutubxona qilishi kerak. Bu kutubxonadagi kitoblarni o’quvchilar sinfdan tashqari o’qish vaqtida yoki darsdan so’ng bo’sh qolgan paytlarida o’qib o’zlariga foydali tomonlarini olishi mumkin. Bizning yosh avlod xalqimizning inqilobiy, mehnat, jangovar an’analarni o’zlashtirib, o’ziga katta avlodning eng yaxshi fazilatlarini g’oyaviy e’tiqod va matonatini, Vatanga muhabbatini, uning iqtisodiy-siyosiy va jangovar qudratini mustahkamlashda ishtirok etishiga intilishini singdiribgina o’z bobolari va otalari ishini davom ettirib va ko’paytira oladi. Oila ham jamiyatning bir bo’lagi hisoblanadi. Oilada bola tarbiyasini yo’lga qo’yish juda katta ahamiyatga ega. Oila boshqa tarbiyaviy muassasalardan farqli ravishda odamning butun hayoti davomida uning barcha tomonlariga dirralariga ta’sir ko’rsatishga qodirdir va odatda ta’sir ko’rsatadi. Oila tarbiya vazifasining bu ulkan miqyosi uning mafkuraviy va psixologik ta’sir ko’rsatishning chuqur o’ziga xosligi bilan uyg’unlashib ketadi. Ota-onalar bilan ish shakllari odatda sinf rahbari o’z shaxsiy xususiyatlarini tajribasini o’quvchilarning oilalarida vujudga kelgan o’ziga xos xususiyatlarni, ota- onalarni bilim va tajribasini, bolalarni tarbiyalashda yuqorida ko’rsatib o’tilgan xatolar va qiyinchiliklarni, fe’l-atvor xususiyatlarni maktab pedagoglar jamoasidagi muhitni ota-onalar bilan ish olib borishda tarkib topgan an’analarni va hokazalarni hisobdan olib belgilaydi. Ota-onalarga pedagogik bilim berishni amalga oshirishda faqat bilim berib qolmasdan, ularni tarbiya sohasidagi amaliy malaka va ko’nikmalar bilan qurollantirish, ularning pedagogik faoliyatini uyg’otish mustaqil shug’ullanishga undash, maqsadga muvofiq oila ichki munosabatlarini yo’lga qo’yish g’oyat muhimdir. Ota-onalar yig’ilishlari ota-onalar bilan ish olib borishning an’anaviy tarkib topgan shaklidir. Hal qilinayotgan aniq vazifalarga bog’liq xolda sinf yig’ilishlarini tashkiliy, yakuniy chorak yig’ilishlarini mavzuga doir yig’ilish bahs, yig’ilish 154 praktikum, ota-onalarning umumiy ta’limi bo’yicha sinf rejasiga ko’ra yig’ilish kabi yig’ilishlar bo’lishi mumkin. Tashkiliy yig’ilishlarda ota-onalar qo’mitasi saylanadi, ish rejasi tasdiqlanadi. Mikrorayonda pedagogik iqlim o’rnatish yuzasidan tadbirlar ishlab chiqadi, jamoat topshiriqlari taqsimlanadi va turli ish yo’nalishlariga doir tashabbuskor ota-onalar guruhlari tuziladi, otan-onalar ishtirokida umummaktab tadbirlarini o’tkazish rejalari muvofiqlashtiriladi. CHorakdagi yakunlovchi sinf majlislari ota-onalarning e’tiborini o’quvchilarning bilimga doir qiziqishlari, qobiliyatini, axloqiy irodaviy fazilatlarini rivojlantirishdagi yutuqlar, kamchiliklari, foydalanilmagan imkoniyatlarga qaratish maqsadini ko’zda tutadi. Biror mavzuga bag’ishlangan yilishlari tarbiyaning eng dolzarb muammolari yuzasidan o’tkaziladi, ularda ota-onalar qo’mitasi va sinf rahbarining o’quvchilarning u yoki bu sohadagi tarbiyalanganlik darajasi to’g’risida to’plangan materiallardan foydalaniladi. Majlis-munozaralar ota-onalar e’tiborini tarbiyaning biror muammosiga jalb etish maqsadida o’tkaziladi. Bunday majlislarni ota-onalar qo’mitasi a’zoalaida ota- onalarning bir qismi o’z vazifalariga, maktabning tavsiyanomalariga noto’g’ri munosabatda bo’layotganliklari ota-onalarning bir qismi tayyoragarlik kayfiyatida ekanligi haqida ma’lumotlar bo’lgan taqdirda o’tkazish tavsiya etiladi. Majlis-praktikum, ota-onalarning tarbiyaviy jarayonlarda ishtirok etishini faollashtirish unga maqsadga yo’naltirilgan tus bag’ishlash maqsadida o’tkaziladi. Ota-onalarning sinfdagi umumiy ta’limiy rejasiga ko’ra majlislar, avvaldan belgilangan reja, muayyan sistemaga muvofiq ota-onalarga pedagogik bilim berishning shakli hisoblanadi. Yakka tartibdagi pedagogik suhbat-sinf rahbarining o’quvchilar ota-onalar bilan olib boradigan ishining eng ommalashgan, qulay va samarali shakli hisoblanadi. Suhbat yordamida vujudga keladigan masalalarni tez hal etish, ota-onalar bilan ishonchli munosabatlar o’rnatish, oilaviy tarbiya sharoitlari haqida qo’shimcha ma’lumotlar olish, ota-onalarga pedagogik bilim berish, bolaning yakka tarbidagi rivojlanishi 155 dasturini va birgalikdagi pedagogik harakatlar sistemasini ishlab chiqish ota- onalarning tarbiyaviy ta’sir ko’rsatishlarini va tarbiyasi qiyin bolalar xulqini tuzatish va o’quvchilar o’rtasidagi munosabatlarda vujudga keladigan kelishmovchiliklarni hal etish kabi keng ko’lamdagi ta’lim tarbiyasining vazifalari hal qilinadi. Tarbiyaviy ta’sir ko’rsatish samaradorligi ko’p jihatdan o’qituvchilar va ota- onalarning muvofiq harakatlari bilan belgilanishini nazarda tutib, bolaning o’zig xos psixologik xususiyatlarini hisobga olish, uning xulq atvoridagi eng kichik chetga chiqishlarga ham o’z vaqtda e’tibor berishi kerak, bunda sinf rahbari bilan ota- onalarning ishonchli munosabatlar o’rnatish, o’quvchilaroilaviy tarbiya sharoitlari haqida qo’shimcha ma’lumotlar olish, ota-onalarning ishonchli o’zaro munosabatlarini o’rgatgandagina erishiladi, bunday munosabatlarni o’rgatish va chuqurlashtirish uchun yakka tartibdagi suhbatlardan foydalanish juda muhim. Bo’lajak o’qituvchilar shuni yaxshi bilishlari kerak: - har bir ota-ona o’z bolasini butun yurak qo’ri bilan ardoqlaydi va sevadi; - ota – onalarning o’z farzandiga bo’lgan mexri ba’zi xollarda uning kamchiliklarini sezdirmay qo’yadi; - har bir ota – ona o’z farzindini yangi, ijtimoiy munosabatlarga xatolarsiz kirisha olishini istaydi; - har bir ota – ona o’z o’quvchisini hurmat qiladigan, bilimdon, ijtimoiy faol, tashabbuskor va intiluvchan sinf rahbariga samimiy hurmat va ishonch bilan qaraydilar. Bo’lajak o’qituvchilar shuni yaxshi anglashlari keraki, sinf rahbarlari zamonaviy psixologik-pedagogik tadqiqotalar to’g’risida ma’lumotlar bilan qurollangan bo’lishlari maqsadga muoffiqdir. Sinf rahbari ota-onalar bilan ishlashda oilaning pedagogik bilimdonliga e’tiborni qaratishi kerak. Bu borada B. Normurodava quyidagilarga e’tiborni qaratadi. « Bu jihatdan ota-onalarning bolalarni tarbiyalashdagi quyidagi qiyinchiliklari va xatolarini ajratib ko’rsatish mumkin. Ota-onalarning bolalar bilan muomilasining yetishmasligi. Ular o’zlari, ishlari haqida kam so’zlab beradilar. Maktab boalalari 156 jamoasining hayoti, o’z bolasining qiziqishlari, uning jamoat ishlari bilan ishga munosabati va boshqalar bilan kam qiziqadi. Bolalarni mehnat jarayonlariga jalb etish orqali ularning mehnat tarbiyasini tashkil qila bilmaslik. Ota-onalar turmushda salbiy misollarni mavjudligi maktabning pedagogik kuch-g’ayratini yo’qqa chiqaradi. Ota-onalar tarbiyaviy ta’sirini izchil emasligini onda-sonda o’qitishni tekshirish, biror nojo’ya ish uchun tozalash axloqiy immunitet hosil bo’lishiga yordam bermaydi. Oilaviy tarbiyaning asosi sifatida ta’qiqlashlar sistemasi, ijtimoiy namuna asosida tarbiyalay bilmaslik, bola hayotini u har doim to’g’ri xatti- harakatini mashq qiladigan tarzda tashkil eta olmaslik natijasidir. 6. Harakatlarning maktab bilan muvofiqlashtirilmaganligi yoki u bilan kelishmovchiligidadir. 7. Ayrim ota-onalarning bolalar ulg’ayib borishi bilan tarbiyaviy faolligini susaytirib yuborishlari, bu esa bolalarning ota-onalardan uzoqlashuviga, maktabga qiziqishi pasayishiga olib keladi. 8. Qarorlar qabul qilishda kechikish. Bola katta bo’lgandan keyin aqli kirib, tuzaladi deb o’ylash odatda o’zini oqlamaydi, ko’pincha qayta tarbiyalashni talab etadigan pedagogik jihatdan qarovsizlik holatiga olib keladi.» Bo’lajak o’qituvchilar sinf raxbarining ota – onalar bilan olib boradigan ishlarini puxta bilib olishlari kerak. Misol uchun har bir oila o’ziga xos tarzda shakllanadi. SHuning uchun ham sinf raxbari har bir ota – ona bilan pedagogik bilimdonligini ishga solgan xolda yondoshishi maqsadga muoffiqdir. Biz yaxshi bilamizki, o’quvchilarning ta’til kunlarida umumta’lim maktablari ochiq eshiklar kuni yoki ota-onalar kunini io’tkazishadi. Uni tashkil etish ko’p xollarda sinf raxbarining tashabbuskorloigi va ijodkorligiga bog’liq bo’ladi. Sinf raxbari bu uchrashuvda ota- onalarning o’z farzandlarning mittigina jismidagi barcha harakatlarni sezishi, 157 tushunishi, his qilishi kabi sezgilariga tayangan xolda quyidagilarga e’tiborini qaratishini: ezgulikka; hamjixatlikka; oilaparvarlikka; ijodkorlikka; mehnatsevarlikka; do’stlikka; birodarlikka; muhabbatga o’rgatib borishi; o’kuvchilaridan xabardor bo’lishi; o’zlashtirishini nazorat qilishi; ota-onala bilan uchrashishi; o’quvchilarining opa – akalari bilan suxbatlashib turishi; o’quvchi xulqidagi ijobiy va salbiy tamonlarini ota – onalarga aytishi va chora – tadbirlarni ishlab chiqishi; o’quvchilarni ilmiy bilimlar bilan qurollantirishi; qo’shimcha darslarni tashkil etishi; aloqa daftarchasini tutishi kabilarni misol keltirish mumkin. Bo’lajak o’qituvchilar shuni bilib olishlari kerakki, sinf raxbarlari ota – onar bilan ishlashda har bir o’quvchilarning asosiy vazifasi o’qishidan iborat ekanligini yodda tutgan xolda ota – onalarga pedagogik madaniyat bilan eslatib turishi orqali ota – onalardan bolalarning o’qishiga qanday munosabatda ekanliklarini, o’zlarini qanday tutishlarini uy vazifalarini sidqidildan bajarishlarini yoki bajarmasliklarini aniqlab olishga harakat qilib, o’quvchilarning o’qishidagi mo’ljallari nimalardan iborat ekanligini qayd qilib boradi. Savollar va topshiriqlar Sinf rahbarining ish faoliyati deganda nimani tushunasiz? Sinf rahbari ota – onalar bilan qanaqangi ishlarni amalga oshiradi? Maktab ota-onalar kengashi qanday tuziladi? 158 Sinf ota-onalar kengashining mohiyati nimalardan iborat? Sinf rahbarining ota-onalar bilan ishlashda pedlagogik nazokati nimalardan iborat bo’ladi? Sinfda tartib intizomni saqlash va bu jarayonda ota-onalar hamkorligi deganda nimalarni tushunasiz? O’quvchilarni ommaviy tarbiyaviy tadbirlarga jalb qilishda sinf rahbarining o’rni nimalardan iborat? O’quvchilar xulqini takomillashtirishda pedagogik hamkorlik. Ota-onalar yig’ilishi va uning mazmuni. Sinf rahbarining yuksak madaniyati deganda nimalarni tushunasiz? Mavzu bo’yicha foydalanilgan adabiyotlar. 1.«O’zbekiston Respublikasining Kadrlar tayyorlash milliy dasturi», «Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori» – Toshkent: SHarq, 1997-65 b. 3. B. Normurodova Tarbiyaviy ishlar metodikasi T.: 2006 y. 4. J.Hasanboev, X.To’raqulov, Alqarov, N. Usmonov. Pedagogikadan izoxli lug’at. 5. Ma’naviyat lug’ati. 6. A. Q. Munavvarov Umumiy pedagogika. 7. A. Karimjanov . Pedagogik tizimni boshqarish asoslari.T. 2008 y. |
