“tiqxmmi mtu”ning qarshi irrigatsiya va agrotexnologiyalar instituti

Frikssion ishsizlik.
Unga ish qidirayotgan yoki yaqin vaqtlar ichida ish bilan ta'minhmishni kutayotgan ishchi kuchi klradi. Ishsizlikning bu turi asosan ish yoki turar joylarning o'zgartirilishi, o'quv yurtlarini tugatish va shu kabi boshqa sabablardan kelib chiqadi. U doimo mavjud bo'lib, ma'lum bir darajada kerakli hisoblanadi.
Tarkibiy ishsizlik
Tarkibiy ishsizlar ishlab chiqarish strukturasining o'zgarishi tufayli ishchi kuchiga talab tarkibining o'zgarishi natijasida ishsiz qolganlar. Bu guryhga asosan malakalarini o'zgartirishi va oshirishi, ma'lumot olishi, yangi kasb egallashi lozim bo'lgan ishsizlar kiradi. Frikssion ishsizlik bilan tarkibiy ishsizlikning asosiy farqi shundaki, birinchi guryhdagilarda'ma'lum mal aka va tajriba mavjud bo'ladi va undan foydalanib ishjoylarini tezda topib olishadi, ikkinchi guryh ishsizlar esa ishjoylarini darhol va tez topa olishmaydi.
Davriy ishsizlik
Asosan ishlab chiqarishning pasayishi natijasida ishchi kuchiga bo'lgan talabning kamayishidan paydo bo'ladi. Davriy pasayish tovar va xizmatlarga bo'lgan Yalpi talabning kamayishini, shunga muvofiq aholining ish bilan bandligi darajasi qisqarishi va ishsizlikning o'sishini bildiradi.
To'la ish bilan bandlik ishchi kuchining 100 foiz ish bilan ta'minlanganligini bildirmaydi. Zero, frikssion va strukturali ishsizlik ilojsiz hot ekanligini hisobga olsak, mutlaq to'la ish bilan bandlilikka erishib bo'lmasligi tushunarlidir. Agar davriy ishsizlik bo'lmasagina to'la ish bilan bandlilikka erishish mumkin. To'la ish bilan bandlik davridagi ishsizlik esa, ishsizlikning tabiiy darajasi deyiladi. Bunga ish qidiruvchilar soni bo'sh ish joylari soniga muvofiq kelsagina erishish mumkin. lshsizlikning tabiiy darajasi frikssion va tarkibiy ishsizlik yig'indisiga teng bo'ladi. lshsizlikning tabiiy darajasi doimiy emas, chunki u iqtisodiy vaziyat, qonun va milliy an'analar bilan bog'Hq holda o'zgarib turadi.
lshsizlikning tabiiy darajasi mamlakatclagi oxirgi o'n yilda mavjud bo'lgan haqiqiy ishsizlik darajasi va keyingi o'n yil uchun prognozqilib hisobIangan ishsizlik darajalarining o'rtacha rniqdori sifatida belgilanadi. Umumiy holda ishchi kuchi _ ish bilan band va faol ish qidirib yurgan ishsizlarga bo'linadi. Ishsizlik darajasi deb ishsizlarning ishchi kuchi sonidagi nisbatiga (% hisobida) aytiladi va uni quyidagi formula bilan aniqlash mumkin:
Ishsizlik darajasi = (ishsizlar soni I ishchi kuchl soni) x 100 Barcha mavjud resunlardan to'liq foydalanilishi yoki ishsizlikning tabiiy darajasida iqtisodiyotda yaratili~i mumkin bo'lgan mahsulot hajmi iqtisodiyotning ishlab chiqarish potensiali deb ataladi. Mamlakatning ish lab chiqarish potensiali potensial YalM ko'rsatkichi bilan o'\Chanadi. Makroiqtisodiy beqarorlik tufayli, iqtisodiy pasayish davrida, mamlakat o'z iqtisodiy potensialini to'liq ishga sololmaydi va yaratilgan haqiqiy YalM hajmi (Yh) potensial YalM (Yp) hajmidan ortda qoladi. Ya'ni, YalMning uzilishi (YlIZ) ro'y beradi.
Potensial YalM deganda mamlakatdagi ishlab chiqarish resurslaridan to'liq foydalanilganda erishllh mumkin bo'lgan ishlab chiqarish hajmi tushuniladi.
Y"z = «Vb - Yp) I Yp) 100
Ishsizlik darajasi = (ishsizlar soni I ishchi kuchl soni) x 100 Barcha mavjud resunlardan to'liq foydalanilishi yoki ishsizlikning tabiiy darajasida iqtisodiyotda yaratili~i mumkin bo'lgan mahsulot hajmi iqtisodiyotning ishlab chiqarish potensiali deb ataladi. Mamlakatning ish lab chiqarish potensiali potensial YalM ko'rsatkichi bilan o'\Chanadi. Makroiqtisodiy beqarorlik tufayli, iqtisodiy pasayish davrida, mamlakat o'z iqtisodiy potensialini to'liq ishga sololmaydi va yaratilgan haqiqiy YalM hajmi (Yh) potensial YalM (Yp) hajmidan ortda qoladi. Ya'ni, YalMning uzilishi (YlIZ) ro'y beradi.