Tiykarg’i bo’lim Inflyaciya ha’m onin’ a’himiyeti

Bahalardi ko’terilip ketpewi ushin muzlatip qoyiwg’a bolmayma?
Bahalardı málim dárejede belgilew jaqsı sheshim bolıp tu’yiliwi múmkin. Biraq ekonomikaǵa bunday jasalma aralasıw talap hám usınıs ortasındaǵı uyqaspawshılıqtiń kusheyiwine alıp keledi. Óndiriwshiler qansha ónim islep shıǵarıwdı, dúkanlar qanshaǵa satıp alıwdı bilmeydi, nátiyjede qarıydarlar bos kiyim du’kanlarinda gezekke turıwǵa májbúr boladı.
Mazlatılǵan bahalarda deficit júzege keledi hám tovarlardıń bir bólegin satıp alıw ornına jetkizip beriw kerek boladı. Bunnan tısqarı, tovarlar jamanlasadı: joqarıdan aytıp ótilgen qolaysız bahalardı saqlap qalıw ushın óndiriwshiler sapanı jábirleniwshi qiladi. Mine sol sebeplerge kóre bazar ekonomikası sharayatında bahalardı mámleket emes, bazar belgilewi kerek. [4]

2. 
   Inflyaciyanin’ sebepleri
   

Bahalar da’rejesi o’siwine ta’sirin ko’rsete alatug’in ko’plep sebepler bar. Inflyaciya faktorlarinin’ ekonomikag’a ta’sirin toliq u’yreniw ushin biz olardi eki gruppag’a ajiratamiz: jalpi talap ta’repinde jatqan, jalpi usinis ta’repinde bar bolg’an faktorlar. Usi tiykarda ekonomistler inflyaciyanin’ eki tipin ajiratadi. [2.9]
Ekonomikada to’mendegi inflyaciya sebeplerin bo’lip ko’rsetiwge boladi:

1. 
   Mámleket qárejetleriniń ósiwi, onı finanslıq támiyinlew ushın mámleket pul emissiyasina shaqırıq etedi, pul massasın tovar aylanbası mútajliklerinen artıq ko'beytedi. Ol eń kóp urıs hám krizis dáwirlerinde kórinetuǵın boladı.
   
2. 
   Ǵalabalıq kreditlew esabına pul massasınıń hádden tıs keńeyiwi hám kreditlew ushın finanslıq resurs fondlardan emes, bálki girewsiz valyuta mámilesinen alınadı.
   
3. 
   Iri firmalardıń bahalardı hám ózinin’ islep shıǵarıw qárejetlerin, ásirese, shiyki zat tarmaqlarinda belgilew monopoliyası.
   
4. 
   Mıynet haqın kemeytiw múmkinshiligin shekleytuǵın, qárejetlerdiń ulıwma ósiwine alıp keletuǵın kásiplik awqam monopoliyası (sonıń menen birge, xrapovik effektine qaran’).
   
5. 
   Milliy óndiristiń real kóleminiń qısqarıwı, pul massasınıń turaqlı dárejesi menen bahalardıń asıwına alıp keledi, sebebi tovarlar hám xızmetlerdiń kishilew kólemi birdey pul muǵdarına tuwrı keledi.
   
6. 
   Pul massasınıń turaqlı dárejesi menen jańa mámleket salıqları, bajilar, aktsizler hám basqalardı asırıw hám engiziw.
   

Ásirese kúshli inflyatsiya dáwirinde, mısalı, puqaralar urısı dáwirinde Rossiyada yamasa 1920 -jıllarda Germaniyada pul mámilesi pútkilley natural ayirbaslawg’a jol beriwi múmkin. [5]