– shunday muammolarki, ularda analitiklar (QQQSh – qaror qabul qiluvchi shaxslar) bilan hamkorlikda faqatgina asosiy parametrlar roʻyxatini shakllantirishlari mumkin, ammo ular oʻrtasidagi sonli munosabatlarni emas.
Bunday muammolarni yechishda shuningdek sonli va evristik metodlar va ularning kombinasiyasi qoʻllaniladi. Masalan ekspert baholashlar metodlari.
Barcha ekspert baholashlar metodlarini 2 ta sinfga boʻlish mumkin:
Individual ekspert baholashlarni shakllantirish metodlari
Kollektiv ekspert baholashlarni shakllantirish metodlari
Shuningdek, ekspertlar guruhi tushunchasi ham ishlatiladi:
Jamoaviy ishlash uchun (komissiya metodi — biror muammoni yechish uchun majlis; aqliy hujum metodi; sud metodi va b.);
Delfi metodi va boshqa bilan ma’lumotlar yigʻish uchun;
Ishbilarmon oʻyinlar oʻtkazish uchun;
Ssenariya ishlab chiqish uchun;
Maqsadlar daraxtini qurish uchun
|
1
|
1
|
11
|
Yaxshi strukturalangan muammo o‘ziga xosliklari
Yaxshi strukturalangan muammo quyidagi oʻziga xosliklar bilan xarakterlanadi:
- Boʻlajak harakatlar maqsadi obyektiv, ya’ni tashqaridan qoʻyilgan va menejer bilan bogʻliq emas;
- Yechim variantlari (alternativlar)oldindan ma’lum, faqat yaxshisini tanlash kifoya;
- Zaruriy resurslar roʻyxati ma’lum, muammoni yechish uchun faqatgina ulardan kerakli sondagisini asoslash yetarli;
- Muammoni yechish uchun hisobga olinuvchi faktorlar yoki funksiya shaklida aniq miqdoriy hisobga ega;
- Oʻzgaruvchilar oʻrtasidagi funksiyalar obyektiv va hosil qilinishi mumkin;
Yaxshi strukturalangan muammoli jarayonlarni tadqiq qilishda ushbu asosiy bosqichlarni ajratib koʻrsatish mumkin:
Maqsadga erishish uchun raqobatlashadigan strategiyalarni aniqlash.
Amaliyotning matematik modelini qurish.
Raqobatlashadigan strategiyalar samaradorligini baholash.
Maqsadlarga erishish uchun maqbul strategiyani tanlash.
|
|
1
|
1
|
11
|
Yaxshi strukturalangan muammoli jarayonlarni tadqiq qilishda asosiy bosqichlar
Yaxshi strukturalangan muammoli jarayonlarni tadqiq qilishda ushbu asosiy bosqichlarni ajratib koʻrsatish mumkin:
Maqsadga erishish uchun raqobatlashadigan strategiyalarni aniqlash.
Amaliyotning matematik modelini qurish.
Raqobatlashadigan strategiyalar samaradorligini baholash.
Maqsadlarga erishish uchun maqbul strategiyani tanlash.
|
|
2
|
1
|
11
|
Yaxshi strukturalangan muammoli jarayonlarni yechish metodlar
Yaxshi strukturalangan muammo quyidagi oʻziga xosliklar bilan xarakterlanadi:
- Boʻlajak harakatlar maqsadi obyektiv, ya’ni tashqaridan qoʻyilgan va menejer bilan bogʻliq emas;
- Yechim variantlari (alternativlar)oldindan ma’lum, faqat yaxshisini tanlash kifoya;
- Zaruriy resurslar roʻyxati ma’lum, muammoni yechish uchun faqatgina ulardan kerakli sondagisini asoslash yetarli;
- Muammoni yechish uchun hisobga olinuvchi faktorlar yoki funksiya shaklida aniq miqdoriy hisobga ega;
- Oʻzgaruvchilar oʻrtasidagi funksiyalar obyektiv va hosil qilinishi mumkin;
Yaxshi strukturalangan muammoli jarayonlarni tadqiq qilishda ushbu asosiy bosqichlarni ajratib koʻrsatish mumkin:
Maqsadga erishish uchun raqobatlashadigan strategiyalarni aniqlash.
Amaliyotning matematik modelini qurish.
Raqobatlashadigan strategiyalar samaradorligini baholash.
Maqsadlarga erishish uchun maqbul strategiyani tanlash.
|
|
2
|
1
|
12
|
“Yechimlar daraxti usuli” metodi haqida
“Yechimlar daraxti usuli” metodi
Yechimlar daraxti usuli - bu yoʻnaltirilgan graf shaklida boʻlib, uning qirralari oʻqlar bilan tasvirlangan, vaziyatni rivojlantirishning mumkin boʻlgan variantlariga (yoʻnalishlarga) mos keladi, va doiralar yoki kvadratlar bilan tasvirlangan uchlardan iborat, vaziyatga qarab “tarmoq”lanishi mumkin, tadqiqotchi u yoki boshqa ssenariyni tanlashi mumkin.
Yechimlar daraxti usulining boshlanishiga toʻgʻri keladigan ildiz shoxidan boshlab chapdan oʻngga qurilgan. Agar vaziyatni ishlab chiqish paytida uni amalga oshirishning bir nechta variantlari mumkin boʻlsa va qaror qabul qiluvchi variantni ongli ravishda tanlasa, u holda voqealar daraxtida bu “tugunlar” kvadrat bilan belgilanadi. Agar vaziyatni rivojlantirish variantini tanlash ish tufayli amalga oshirilsa va qaror qabul qiluvchi unga ta’sir qilmasa, unda bunday “tugunlar” aylana bilan belgilanadi. Har bir satr ostida ushbu satrga mos keladigan vaziyatni rivojlantirish ssenariysini amalga oshirish ehtimoli koʻrsatilgan. Shunday qilib, voqealar rivojlanishining barcha mumkin boʻlgan stsenariylari ushbu daraxtning shoxlari sifatida qaror daraxtida koʻrsatiladi.
|
|
2
|
1
|
10
|
Qaror qabul qilish masalasining qo’yilishi
1. Vald kriteriyasi («maksimin(minimaks)»
2. «Maksimaks» kriteriyasi
3. Laplas kriteriyasi
4. Sevidj kriteriyasi («minimaks»da yoʻqotish kriteriyasi)
5. Gurvits kriteriyasi («optimizm-pessimizm» yoki «alfa-kriteriy»)
Bundan tashqari amaliyotda, oʻrtacha yutuq kriteriyasi, koʻpaytmalar kriteriyasi kabilardan ham foydalaniladi.
1.Vald kriteriyasi - «Yechimlar matrisasi»ning barcha mumkin boʻlgan variantlaridan jarayonlar kechishining eng nobop (noqulay) holatlaridan minimal qiymatlardan eng kattasiga ega alternativa tanlanadi (ya’ni yomonlardan yaxshisi yoki minimallardan maksimali effektivlik qiymati tanlanadi).
2. «Maksimaks» kriteriyasi
«Yechimlar matrisasi»ning barcha mumkin boʻlgan variantlaridan jarayonlar kechishining eng yaxshi (qulay) holatlaridan maksimal qiymatlardan eng kattasiga ega alternativa tanlanadi (ya’ni yaxshilardan yaxshisi yoki maksimallardan maksimali effektivlik qiymati tanlanadi).
3. Laplas kriteriyasi
Laplas kriteriyasida alternativlarni baholashda oʻrtacha yutuq ishlatiladi:
=
Optiml alternativa sifatida maksimal oʻrtacha yutuq olinadi:
=1, …, N
4. Sevij kriteriyasi
Alternativalarni baholash natijalar matrisasi orqali emas, balki “afsuslar matrisasi” yoki boshqacha aytganda “tavakkallar matrisasi” orqali amalga oshiriladi
5. Gurvits kriteriyasi
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
