To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

A lyum iniy va uning qotishm alari. 
Alyuminiy kumushsimon-oq 
rangli metall bo‘lib, zichligi 2.7 g/sm3, erish harorati 658°S, mustahkamligi
10 MPa bo'ladi. Ochiq havoda alyuminiy yuzasi xiralashadi, hosil bo‘lgan 
yupqa mustahkam oksidi alyuminiyni agressiv muhitlardan himoyalaydi. 
Alyuminiy tarkibiga legirlovchi qo‘shimchalar sifatida mis, rux, marganes, 
magniy, temir, xrom, berilliy kiritilib, xossalari yaxshilanadi.
155

---

Alyuminiy mustahkamligini plastik deformatsiyalash, toblash va 
eskertirish usullari bilan oshirish mumkin. Alyuminiy qotishmalari 
deformatsiyalanadigan va quyma turlarga bo‘ linadi. Deformatsiyalanadigan 
qotishmalar esa temik mustahkamlangan va mustahkamlanmagan xillarga 
boMinadi. Termik mustahkamlangan qotishmalarga alyuminiy-magniy- 
kremniy, alyum iniy-m is-m agniy va alyum iniy-rux-magniy; termik 
mustahkamlanmagan qotishmalarga texnik alyuminiy va ikki komponentli 
qotishmalar - alyuminiy-marganes va alyuminiy-magniy kiradi. Bunday 
hosil qilingan duralyuminiyqotishmalarida mis alyuminiy mustahkamligini 
oshiradi, ammo plastikligini va korroziyaga chidamliligini kamaytiradi.
Alyuminiy qotishmalarining xossalarini yaxshilash uchun xrom, 
vanadiy, titan, sirkoniy kabi legirlovchi elementlar qo‘shiladi.
Texnik alyuminiy AD, AD 
I 
kabi markalanadi. Buyerda A-alyum iniy, 
D - duralyuminiy tipidagi qotishma, 
I -
qotishmadagi alyuminiy miqdorini 
ko‘rsatadi (AD da 98,8 foiz va AD I da 99,3 foiz alyuminiy bor). Yuqori 
mustahkamlikdagi alyuminiy В 95, B96; quymasi - AK6, AK8 holda 
markalanadi. Bu yerda raqamlar legirlovchi elementlar miqdorini foiz (%) 
bildiradi. Termik mustahkamlanmagan alyuminiy qotishmalari ADIM; 
АМцМ; АМг2М; AMr2H2 holda markalanadi.
Bu yerda M - yumshoq, Мц- marganes, Mr2 - tarkibida 2 foiz magniy 
boMgan qotishma.
Alyuminiy qotishmalari markalari raqamlarda ifodalanishi mumkin: 
1915, 1915T, 1925, 1935T. Bu yerda birinchi raqam qotishma asosi boMgan 
alyuminiyni, ikkinchi raqam komponentlar kompozitsiyasini, oxirgi ikki 
raqam qotishmaning o ‘z guruhidagi tartib nomerini bildiradi.
Alyuminiy qotishmalaridan prokatlash usulida shveller, qo‘shtavr, 
burchaklik, yassi va toMqinsimon listlar, quvurlar hamda boshqa buyum 
va konstruksiyalar tayyorlanadi. Ular asosida bino va inshootlar uchun 
yengil konstruksiyalar, vitrina va deraza panjaralari, uch-qatlamli issiqlik 
izolyatsiyasi panellari, osma shiftlar va shu kabilarni tayyorlash mumkin.