To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

I ВОЦ. QURILISH MATERIALLARINING 
ASOSIY XOSSALARI
V
1.1. Umumiy ma’lumotlar
Qurilish materiallarining har bir turi o ‘ziga xos fizik, mexanik, 
kimyoviy hamda maxsus texnologik (va shu kabilar) xossalarga ega 
bo'ladi. Buyumlarning tarkibi, strukturasi fizik-kimyoviy, texnologik 
jarayonlar ta’sirida o ‘zgarishi ulaming barcha xossalarini o ‘zgartiradi.
Qurilish materiallari kelib chiqishiga ko‘ra tabiiy va sun’iy bo‘ladi. 
Ular xossalariga nisbatan plastik (bitum, giltuproq), elastik (yog‘och, 
polat, rezina), mo‘rt (keram ika, shisha, beton, cho ‘yan), m aterial 
mustahkamligiga qarab mustahkamligi yuqori (po‘lat, granit, shisha), 
mustahkam (beton, yog‘och, polimerbeton, pishiq g ‘isht) va mustahkamligi 
past (gips, ohaktosh, xomg‘isht, yacheykali beton) turlarga boMinadi.
Materiallarning ishlatilish sharoitiga ko‘ra konstruktiv (tabiiy tosh 
materiallari, beton, keramika, yog‘och, plastmassa va h.k.) va maxsus 
(issiqlik va tovush izolyatsiyasi, gidroizolyatsiya, korroziyaga chidamli, 
olovga bardoshli, radiatsiyadan himoyalovchi, biologik muhitga chidamli 
va h.k.) turlarga boMinadi.
1.2. Qurilish materiallarining fizik xossalari
Zlchlik (g/sm3,g/m3) - absolyut zich materialning hajm birligidagi 
massasi. Agar material m assasini 
m, zich holatdagi hajmini Va deb 
belgilasak, unda
p= m/V
r
a
Absolyut zich materiallar juda kam bo‘lib, ularga kvars, shisha, po‘lat, 
plastmassalaming ba’zi turlari kiradi. Amaliyotda qattiq materiallarning 
7.ichligi tarozi va hajm o ‘lchash asboblari yordamida aniqlanadi. Suyuq 
holatdagi materiallar (suyuq shisha, moyli bo‘yoqlar, polimerlar) zichligi 
piknometr yoki areom etr yordam ida topiladi. Ayrim materiallarning 
/.ichligi (g/sm3) quyidagicha:

---

Bitum
0,9-1,2
Keramik g ‘isht............. 2,5-2,8
Suv (4°C da)
1.0
Kvars q u m i........... ....... 2,6-2,7
Granit
2,6-2,9
Sement............................ 2,9-3,
Shag‘al
2,7-2.9
Shisha..................... .........2,5-3,0
Yog‘och
1,35-1,6
Po‘lat...................... ........7,8-7,9
G‘ovaklik 
(P) materialning hajmidagi (V) g ‘ovaklar (K) hajmi bilan' 
belgilanadi:
P=K/V
Materiallar g ‘ovaklari havo, gaz yoki suv bilan to‘la bo‘lib, quidagi 
chegaralarda o ‘zgaradi (0 dan 98 foizgacha). G ‘ovaklik materiallaming 
asosiy xossalarini ifodalovchi ko‘rsatkichdir. Bu ko‘rsatkichlar orqali 
m ateriallam ing mustahkamligi, o ‘rtacha zichligi, namlanuvchanligi, 
issiqlik o ‘tkazuvchanligi, sovuqqa va kimyoviy muhitlarga chidamliligi va 
boshqa xossalari to‘g ‘risida tushuncha hosil bo‘ladi. Yopiq g‘ovaklaming 
ko‘pligi material chidamliligini belgilaydi.