To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

Kimyoviy chidamlilik - korroziya. Materialning kislota, ishqor, 
tuz eritmalari va gazlar ta’siriga qarshilik ko‘rsatish xususiyati kimyoviy 
chidamlilik deyiladi. Kimyo, neft-gaz, metallurgiya va shu kabi sanoat 
tarm oqlarida, sh o ‘rlangan yerlarda ishlatiladigan m ateriallar va 
konstruksiyalar agressiv suyuqlik va gazlar ta’sirida buziladi.
Tabiiy tosh materiallari (ohaktosh, marmar, dolomit) kislotalar ta’sirida 
tez buzilsa, bitum va plastmassaiar esa bu muhitga chidamli, ammo ular 
ham to‘yingan ishqor eritmalarida buziladi. Maxsus tarkibli qoplama va 
polbop keramik plitkalar hamda quvurlar, plastmassaiar, bitum agressiv 
muhit ta’siriga chidamli hisoblanadi.
1
.
4
. 
Qurilish materiallarining issiq lik-fizikasiga doir xossalari
Issiqlik o ‘tkazuvchanlik. Materiallaming bir yuzasi issiq, ikkinchi 
yuzasi sovuq bo‘lsa, undan issiq oqimi o ‘tadi. Materialning bu xossasi 
issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffltsiyenti A orqali ifodalanadi.
Issiqlik o ‘tkazuvchanlik koeffltsiyenti haroratlar farqi 
( t~ t)  1°S 
bo‘lgan holda, qalinligi 1 m. yuzi 1 m2 bo‘lgan namunaning bir yuzasidan 
ikkinchi yuzasiga o‘tkazilgan issiqlik miqdori bilan ifodalanadi. Binobarin, 
devordan r soat vaqt ichida o ‘tgan issiqlik miqdori -
Q quyidagi formula 
yordamida aniqlanadi:
9

---

Q = b [S (tt-t2)T]/a,
bunda: 
Q - issiqlik miqdori, kJ;
S' - namunaning yuzi, m2; 
т - issiqlik o ‘tish vaqti, soat;
(t 
- t) -  material yuzasidagi haroratlar farqi, °S; 
a 
-  devoming qalinligi, m.
Bu formuladan in i aniqlaymiz:
k=Q-a/[S-(tr tJ-x), (W/meC).
Agar fl = l m , S = 
\m2, t- t= \ °S va r = 1 soat bo‘lsa, u holda A = Q. 
Issiqlik o ‘tkazuvchan!ik materialning g ‘ovakligi va strukturasiga 
bog‘liq. Organik zich materiallar (plastmassaiar, bitumlar) uchun 0,25- 
0,35, noorganik zich materiallar uchun Я =5,0 W/(m °S) gacha bo‘ladi. 
Havoning issiqlik o ‘tkazuvchanlik koeffltsiyenti nihoyatda kichik 
bo‘lganligi uchun (л =0,02) material havo, gaz yoki suv bilan to‘lganligiga 
bog‘liq bo‘ladi. Chunki suvning 
1 si 0,58, muzniki esa 2,3 W/(m °S).
Harorat ko‘tarilganda ko‘pchilik materiallaming 
X si ortadi, ba’zi 
materiallamiki (metallar, magnezitlar) kamayadi.
Issiqlik yutuvchanlik(sig‘im i)-haroratlar farqi l^boU ganda, 1 kg. 
materialning yutgan issiqlik miqdori quyidagi formula yordamida topiladi:
Q =C m (t,-t2), •
bunda: 
S -  issiqlik yutuvchanlik koeffltsiyenti;
Q -  issiqlik miqdori, (kJ); 
m 
-  namuna massasi, kg;
(tj-tJ - haroratlar farqi, °C.
M aterialiarning issiqlik yutuvchanligi bino loyihalarini tuzishda, 
devor-bop konstruksiyalar, qavatlararo plitalar va isitish majmualarini 
hisoblashda katta aham iyatga ega. B a’zi m ateriallam ing issiqlik 
o ‘tkazuvchan!ik koeffltsiyenti l.I-jadvaldakeltirilgan.
10

---

1.1-jadval