To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

Siqilishdagi mustahkamlik chegarasi - tashqi om illar ta’sirida 
m aterialda hosil bo ‘ladigan ichki siquvchi zo‘riqishlarga qarshilik
12

---

ko‘rsatish xususiyatidir. Siquvchi kuch yuk, kirishish, notekis qizdirish 
va shu kabilar natijasida hosil bo‘ladi. Ko‘pchilik materiallar anizatrop 
tuzilishda bo‘lgani uchun siqilishdagi mustahkamlik chegarasi qator 
sinovlar natijalarining o ‘rtacha miqdori bilan belgilanadi. Materialning 
m ustahkam ligi tayyqrlangan namunaning shakliga, o ‘lcham lariga, 
qo‘yilgan kuchning li^gish tezligiga va kuch tushayotgan yuzaning 
holatiga bog‘liq; ba’zi materiallaming (plastmassaiar, bitumli betonlar) 
mustahkamligiga sinash vaqtidagi harorat ham ta’sir etadi. Balandligi 
ko‘ndalang kesimning tomonlaridan kichik bo‘lgan prizma kubga nisbatan 
siqilishga yaxshi qarshilik ko‘rsatadi. Silindr yoki prizma shakli-dagi 
namunalaming mustahkamlik chegarasi kubnikidan 25 foiz kam bo‘ladi. 
Chunki, namunaning balandligi qancha katta b o is a , siqilishda hosil 
bo‘ladigan ko‘ndalang kengaytiruvchi kuch shuncha yuqori bo'ladi. 
Qurilish materiallarining siqilishdagi mustahkamlik chegarasi 0,05 MPa 
dan 1000 MPa gacha bo‘ladi.
M ateriallaming siqilishdagi mustahkamlik chegarasi (i?ji(f, MPa) 
quyidagi formula yordamida topiladi:
R =Ph / F
siq 
buz
n
_
3Rbuz • I 
69 ~ 2b ■ h2
Agar ikkita y ig‘indi kuch namunaning o ‘qiga nisbatan simmetrik 
ravishda qo'yilgan bo‘lsa, formula quyidagicha bo‘ladi:
r  
_
3Rbuz ■ I 
e 9 ~ 2 b - h 2
bunda: P ,^ - buzuvchi kuch, N;
/ - tayanchlar orasidagi masofa, m;
a -  kuchlar orasidagi masofa, m;
b va h - kesim yuzasining eni va balandligi, m.
F - namunaning ko‘ndalang kesim yuzasi, m2.
Aynan shu formula yordamida materialning cho‘zilishidagi 
{Rcho.) 
mustahkamlik chegarasi ham topiladi. Siqilishdagi mustahkamlik chegarasi 
ko‘pgina materiallar uchun marka vazifasini bajaradi (1.2-jadval).
13

---