Tohirov Bobohojining

Sorokin - sotsial stratifikatsiya, sotsial makon va sotsial mobillik nazariyalarining asoschilaridan biri. 0 ‘zining sotsial stratifikatsiya nazariyasida Sorokin har qanday jamiyat bir turli emasligini, uni tashkil etuvchi qatlamlar bir qator mezonlarga ko‘ra aniqlanishini tushuntiradi: mulkiy tengsizlik, ma’Iumotiga ko‘ra tengsizlik. Sotsial mobillik nazariyasida u bir ijtimoiy qatlamdan boshqasiga o‘tish jarayonini tushuntirb o‘tadi. Unga bir qator g‘oyalar t egishli: konvergensiya nazariyasi (yaqinlashish, bir xil xususiyatlami egallash, XX asrda barcha jamiyatlar bitta yo'nalish bo‘yicha rivojlanmoqda va ular o‘rtasida tafovutdan ko‘ra umumiylik ko‘proqdir, istiqbolda tafovutlar umuman juz'iy bo‘lib qoladi)

Sorokin «sotsial makon» tushunchasini kiritadi va unga ilgarigidan ko‘ra boshqacharoq mazmun-mohiyat kasb etadi - jamiyatning yaxlitlik sifatidagi barcha a’zolari yig‘indisi. Insonlar teng bo‘lmagan bu jamiyatda ular atrof-muhitdagilar fikri, tasawurida turlicha o‘rin egallaydilar. Ayrimlar sotsial muhitda yuqori, boshqalari esa quyiroqda joylashadi. Sotsial makon Sorokinga ko‘ra abstrakt, shartli makonni ifodalaydi, unda insonlar va insonlar guruhlari ijtimoiy tasawurlargi ko‘ra nisbiy makonni egallaydilar: karera qilgan inson haqida «ko‘tarilibdi» degan fikmi bildiradilar. Sotsial makon deganda Sorokin nafaqat uch o‘lchamli geometrik makonni, balki ko‘p o‘lchamli makonni tushunadi. U yozadi: 1) sotsial makon - bu yer aholisi; 2) sotsial holat - bu aholining barcha guruhlari bilan aloqalar, har bir guruh ichida, ya’ni uning a’zolari bilan aloqalar yig‘indisidir; 3) insonning sotsial olamdagi holati bu aloqalaming yo‘lga qo‘yilganligi bilan aniqlanadi; 4) bunday guruhlaming yig‘indisi, shuningdek, ulaming har biridagi holatlar yig‘indisi har qanday individning sotsial holatini aniqlashga yordam beradigan sotsial koordinatlar tizimini tashkil etadi

Sorokinning shaxs sifatida shakllanishi jarayonini qarab chiqibshu ma’lum bo‘ldiki, uning hayotida ikki davmi - ms va Amerika davrini ajratib olish kerak bo‘ladi. Rus davrining ahamiyati o‘zining qisqaligiga qaramasdan muhim, chunki shu davrda uning dunyoqarashi, olim sifatidagi ijtimoiy-siyosiy pozitsiyasi poydevori qo‘yilgan. Emigratsiyada Sorokin o‘zining Rossiyada tanishib chiqqan g‘oyalarini rivojlantirgan va tadqiq qilgan. Aynan xorijda uning tarixiy, sotsiologik, falsafiy qarashlariga ehtiyoj bo'lgan va ular tan olingan. Garvardda Pitirim Sorokin o‘zining g‘oyalarini hayotga tadbiq qilish uchun zarur shart-sharoitlarga ega bo‘lgan. Jahon miqyosidagi tadqiqot markazlari, XX asming buyuk ilmiy kashfiyotlari bilan tanishish uning ilmiy yo‘nalishini shakllanishida muhim bir boshlang4ich nuqta bo‘ldi.