Topografik kartalar, planlar va profillarda relyefni tasvirlash uchun joydagi xarakterli nuqtalarning dengiz sathidan balandliklari ma'lum bo'lishi kerak. Bu balandlikka absolyut balandlik deyiladi

Dini 0.3/0.7	DNA 03/10
DL101C/102C
O’lchash aniqligi (electron)
1. Nivelirlash:
1 kmnivelir yo’lida o’rta kvadratik xatosi
- shtrix-kodli invar reykalarda	0,3/0,7mm	0,3/0,9mm	0,4/1,0mm
- shtrix-kodli standart reykalarda	1,0/1,3mm	1,0 /1,5mm	1,0/1,5mm
- vizual o’lchashlarda	1,5/2,0mm	1,0/1,5mm	1,0 /1,5mm
2. Masofa (elektron o’lchashlar)
Nivelir rejimida (reykaning30 sm
- shtrix-sigmenti bilan^)kodli invar reykalarda	20 /25 mm	10/20mm	10/20mm
- shtrix-kodli standart reykalarda	25 /30 mm	15/25mm	20/30mm
3. Burchaklar
-doiraning graduirlash turi		400 grad va 360^0
- graduirlash oralig’i		1°
O’lchash diapazoni	1,5-100m	1,8-110m	2,0-110m
O’lchash vaqti	3 /2sek	3 sek	3 sek
Ko’rish trubasining kattalashtirishi	32х/26х	24х	32х/30х
Kompensator ishlash diapazoni	±15’	±10’	±12’/±15’
Displey	Grafik, 240x160 piksellar, monoxromli, yoritqichi bilan
Klaviatura	19 klavishli harfli-raqamli 4-pozitsiyali klavishlar navigatsiyasi bilan
Standart dasturlar	Alohidao’lchashlar, birnechao’lchashlar, oraliqvizirlashbilanyo’llarnio’tkazish, yuzanivelirlash. Balandliklarni joyga ko’chirish
Ichki xotira	30000 qator ma’lumotlar	6000o’lchash lar (1650bekat)	8000 nuqtalar
Tashqi xotira	USB fleshxotira moduli	ATA- Flash/SRAM	USB fleshxotira moduli
Zaryadlash qurilmasi	Litiy - ionlibatareya komplekti: 7,4V/2,4As	Alkalaynli batareya 6xLR6/AA/ AM3 1,5V	Alkalaynli batareya 6xLR6/AA/A M3 V
Batareyaning ishlash vaqti	3 kun	3 kun/ 1 hafta	10 soat
Ishlash harorati	-20° С dan +50° С gacha
Vazni (faqat asbobning)	3,5 kg	2,8 kg	2,8 kg

Raqamli nivelirlar bilan o’lchashlarni bajarish:
1.O’lchashlarni bajarish uchun tayyorlangan nivelir bekatga o’rnatiladi. Ko’targich vintlari yordamida doiraviy adilak pufakchasi o’rtaga keltiriladi va iplar to’rining tasviri okulyar vinti orqali fokuslanadi.
2.Ko’rish trubasi vizirlash nishoni orqali reykaga qaratiladi va qaratish vinti yordamida iplar to’rining markazi shtrix-kodli reykaning o’qiga qaratiladi. Aytish joizki, raqamli nivelirlar orqali to’siqlar bilan qisman yopilgan reykaga qarab (masalan, reyka 30% dan kam daraxtning shoxlari bilan yopilgan bo’lsa) o’lchashlarni bajarish mumkin (6-rasm).

6-rasm.Shtrix-kodli reykalarga qarash tartibi

1. Nivelir ON/OF (yoqish/o’chirish) tugmachani bosib ishga tushiriladi. Nivelirni yoqish bilan yuklangan dasturiga binoan quyidagi o’lchash rejimlarini ishga tushirish mumkin:

• 
  alohida nuqtalarga qarab o’lchashlar rejimi(tayanch reperlarga bog’lanmasdan)
  
• 
  nivelir yo’li rejimi (o’rnatilgan bo’lsa, boshlangan yo’l davom ettiriladi)
  
• 
  sozlash rejimi (tekshirishlar va sozlash ishlari amalga oshiriladi)
  
• 
  DIST rejimi(yelkalar uzunligi tekshiriladi) ²
  
• 
  oraliq o’lchashlar rejimi - rejalash rejimi.
  

2.Nivelirning parametrlari o’rnatiladi. Asbobning parametrlari bu uning apparat qismi ishlashining asosiy shartlari bo’lib, ular o’lchash birligi, yechim qiymati, tili va ma’lumotlarni yozish formatlari hisoblanadi. Ushbu parametrlar ro’yxati bosh menyu-MENU tugmachasi bosilishi bilan displeyga chiqadi.Shunda bosh menyuning Set Instr. Param bandi qayd etilgan parametrlarni o’rnatish uchun, Input bandi esa asbobning doimiy qiymatlari (yelkalarning maksimal uzunligi, vizirlashning maksimal balandligi, refraksiya koeffitsiyenti, reykaning doimiy qiymati va boshqalar)ni kiritish uchun mo’ljallangan.
3.Dini raqamli nivelirlarda o’rnatilgan dasturiy ta’minotga qarab turli o’lchashlarni bajarish mumkin, jumladan:

• 
  alohida o’lchashlar (tayanch reperga bog’lanmasdan)
  
• 
  nivelir yo’lini o’tkazish
  
• 
  balandliklar bo’yicha rejalash ishlarini bajarish va h.k.
  

Alohida o’lchashlar rejimiga kirish uchun bosh menyudan dastlab o’lchash menyusi, keyin alohida o’lchashlar menyusi tanlanadi. O’lchash natijalarini tabloga chiqarish uchun boshqarish panelidagi MEAS tugmachasi bosiladi va displeyda quyidagi qiymatlar paydo bo’ladi: R - reyka bo’yicha olingan sanoq; ND - gorizontal qo’yilish .
Bu usulda o’lchashlarni bajarishda reyka bo’yicha sanoqlar qiymatlari birbiriga bog’lanmagan holda ifodalanishi mumkin. Agar xotiraga yozish va nuqtalarni avtomatik raqamlash yoqilgan bo’lsa, o’lchashlar tegishlicha saqlanadi.
Nivelir yo’lini reperlarga bog’lab o’tkazish. Bunda kerakli operatsiyalar alohida o’lchashlar usulida IntM klavish yordamida ishga tushiriladi. Dastlab reperning balandligi kiritiladi. Agar reper balandligi Dini nivelirning xotirasiga yozilgan bo’lsa, unda uni nivelirning xotirasidan chiqarish mumkin. Bog’lash jarayoni bajarilgandan keyin bir-biriga bog’liq bo’lmagan turli o’lchashlar (masalan, piket va oraliq nuqtalarni o’rtadan nivelirlash)ni bajarish mumkin.
Barcha muhim sozlashlarni yo’ldagi o’lchashlar boshlanmasdan amalga oshirish lozim.
O’lchashlarning yuqori aniqligini ta’minlash uchun yelkalarning maksimal uzunligi, vizirlashning minimal balandligi va bekatda nisbiy balandliklar maksimal farqlarining yo’l qo’yilganqiymatlarini nazorat qilish lozim.DNA raqamli nivelirning ishlash prinsipi. DNA raqamli nivelirni bekatga o’rnatish tartibi deyarli Dini raqamli nivelir bilan bir xil. Quyida DNA raqamli nivelirlar bilan o’lchashlarni bajarishni ko’rib chiqamiz.DNA 03 raqamli nivelirda o’rnatilgan dasturga binoan quyidagilarni bajarish mumkin:

• 
  nivelir yo’llarni o’tkazish;
  
• 
  topografik va rejalash ishlarini bajarish;
  
• 
  nuqta balandligini joyga ko’chirish.
  

7-rasm.DNA raqamli nivelir bilan ishlash sxemasi
S – bekat, B - orqadagi reykadan sanoq, F - oldingi reykadan sanoq, ZW - oraliq reykadan sanoq, DB- orqadagi reykagacha masofa,DF - oldingi reykagacha masofa, DZW - oraliq reykagacha masofa, H0 - boshlang’ich nuqtaning balandligi, H - oldingi yoki oraliq nuqta balandligi, H - orqadagi va aniqlanadigan nuqtalar orasidagi nisbiy balandlik, HIn - asbob gorizonti

8-rasm.DL-102C TOPCON raqamli nivelirda nivelir yo’lni o’tkazish
VM – reperlar, L – bekat, S.P - oraliq nuqtalar,T.P - bog’lovchi nuqtalar, V.S - orqadagi reykadan sanoq, F.S -oldingi reykadan sanoq,Int - oraliq nuqtadan sanoq, Inct Ht - asbob gorizonti.

Nivelir yo’llarni aniqlik talablariga qarab o’tkazishda quyidagilarga rioya qilish kerak:

• 
  yelkalar birxilligini saqlash
  
• 
  yo’llarni bog’lashni nazorat qilish
  
• 
  reykalargacha bo’lgan yo’l qo’yiladigan masofalarga rioya
  
• 
  qilish
  
• 
  refraksiya ta’sirini kamaytirish uchun nivelirni yerdan minimal yo’l qo’yiladigan balandlikda o’rnatish
  
• 
  o’lchashlar ishonchliligini oshirish va xatolarni kamaytirish uchun ikkilangan o’lchashlarni bajarish (BF FB, BFFB)
  
• 
  gorizontal og’ish (avtomatik kompensatorning qoldiqli xatosi)ni bartaraf etish uchun quyidagi kuzatish jarayonini qo’llash (BFFB=BFFB FBBF), bu yerda V-orqadagi reykadan sanoq; F-oldingi reykadan sanoq.
  

DL-102C TOPSON raqamli nivelir bilan nivelir yo’llarini o’tkazishda yozish rejimi
(Out Module) RAM yoki OFF holatida, ma’lumotlarni xotiraning kartochkasiga yozish kerak bo’lganda esa faqat RAM holatida o’rnatilgan bo’lishi lozim. DL-102C TOPCON raqamli nivelir yordamida nivelir yo’lni o’tkazish keltirilgan.Nivelirlash geodezik ishlarning bir turi bo’lib, uning natijasida yerning tabiiy fizik yuzasida joylashgan nuqtalarning bir-biriga nisbatan balandligi nisbiy balandligi o’lchanadi hamda bu nuqtalarning boshlang'ich deb qabul qilingan sathiy yuzadan balandligi aniqlanadi.
Nivelirlash umumiy atama bo`lib u nuqtalar balandligi yoki ular balandliklari farqini aniqlashni turlari jarayonlarida qo`llaniladi.
Nivelirlash joy relefining shakllarini o’rganish va ularni plan va kartalarda tasvirlash hamda har xil bino va inshootlarni loyihalash, qurishda zarur bo’lgan nuqtalar balandligini va ular farqini aniqlash uchun bajariladi. Nivelirlashda geometrik, trigonometrik, fizik, avtomatik va stereofotogrammetrik nivelirlash usullari qo’llaniladi.
1.2 Geodezik nivelirlashning usullari
Qo’llaniladigan metod va asboblarga qarab nivelirlash quyidagi turlarga bo’linadi:
1. Geometrik nivelirlash.