Topografik kartalar, planlar va profillarda relyefni tasvirlash uchun joydagi xarakterli nuqtalarning dengiz sathidan balandliklari ma'lum bo'lishi kerak. Bu balandlikka absolyut balandlik deyiladi

Mavzuning maqsadi va vazifasi: Men bu kurs ishini tayyolashdan maqsadim avvalo nivelirlash qatoriga kiruvchi trassani nivelirlash bilan yaqindan tanishib, uning ishlash prinsplari, turlari bilan tanishgan holda nivelirlash ishlarini bajarishni o’rganishdir. Kurs ishini asosiy vazifalaridan biri har bir talaba geodezik o’lchash ishlariga kiruvchi trassani nivelirlash jarayoni bilan tanishib chiqishi hamda ish jarayonida, dala sharoitida o’rgangan bilim va ko’nikmalarini qo’llashdan iborat.
Biz bu kurs ishida asosan quyidagi ma’lumotlarni bilib olishimiz mumkin:

• 
  Geodeziyada nivelirlashning mohiyati va turlari haqida,
  
• 
  Nivelirlashga ta’sir qiluvchi xatoliklar haqida,
  
• 
  An`anaviy va dasturiy maxsulotlardan foydalanib trassani nivelirlash va nivelirlash jurnalini hisoblab chiqish haqida,
  
• 
  An`anaviy va dasturiy maxsulotlardan foydalanib trassa bo`ylama va ko`ndalang profilini tuzish haqida.
  

Kurs ishining hajmi: Kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro`yhati va ilovalarni o`z ichiga oladi. Uning umumiy hajmi 46 betdan iborat bo`lib shundan bevosita matn qismi 29 betni tashkil etadi. Kurs ishini tuzishda foydalanilgan adabiyot soni 10 ta, internet saytlari 5 ta. 2 ta jadval 21 ta rasm mavjud.

I.BOB

NIVELIRLAR VA REYKALAR HAQIDA TUSHUNCHA

1.1 Geodezik nivelirlar haqida ma’lumot

Nivelir turlari: Aniqligi boyicha nivelirlar 3 turga bo'linadi: yuqori aniqlikda nivelirlar —H-05, H-05K (Rossiya), raqamli nivelirlar Dini J/t, Dini-2 (Germaniya), NA 2002, NA 2603 (Shvegsariya); aniq nivelirlar - 21/-3, HOK. H-3KA(Rossiya}, Ni-30, Ni-50 (Germaniya), Kernlevel-20va 24 (Shveytsariya); gexnik nivelerlar - 2H./0M.
Yuqori aniqlikdagi nivelirlar l- va 2- klass nivelirlashda, aniq nivclirlar — 3- va 4- klass va texnik niveliriar — texnikaviy nivelirlash (topografik syomkalar va muhandislik-qurilish ishlarida qo'llaniladi.
Nivelir shifridagi raqam I km nivelit yo'lini ikki tomonga nivellílashdagi yo'l qo’yadigan orta kvadratik xatoni bildiradi. Yuwmida keltirilgan nivelirlar 2 xil qilib tayyorlanishi mumkin: ko'rish trubasi yonida salindrli adilak ornatilgan va og’ish burchagining kompensa tori bilan ta'minlangan niveliriar. Kompensator o^’rnatilgan nomiga K harfi qo'shiladi. Aniq va tcxnikaviy nivelirlar gorizontal limb bilan ta'minlanishi mumkin va unda nivelir nomiga -'T harfi qo'shiladi

Aniq va texnik nivelirlar

Silindrli adilakli nivelir H-3. Silindrli adilak ko'rish trubasining yoniga o'rnatilgan va trubasi elevatsion Vint (1-rasm) bilan ta'minlangan. Silindrli adilak pufakchasi uchlarining tasviri truba ko'rish maydoniga uzatiladi. Ko'rish trubasi obyektivi 10 nishon 13 bo'yiCha reykaga qaratiladi, u predmet tasvirini teskari hosil qiladi.
H-3 niveliri (1- rasm), asosan, ko'rish trubasi 1, silindrli adilak (2), doiraviy adilak (3), mahkamlash vinti (6), to'g'rilash vinti (7), elevatsion Vint (8) dan iborat. Nivelir silindr shaklidagi aylanish o'qi bilan taglik (4) ga o'rnatilgan. Ko'rish trubasining Chap yonida silindrli adilak bilan birgalikda adilak pufakchasi yarim pallalarining tasvirini ko'rish maydoniga uzatadigan prizmalar joylashgan. Trubaning o'ng yonida ¹kuzatilayotgan reyka tasvirini fokuslovchi Vint kremalyera (5) o'rnatilgan. Reykadan sanoq olishdan oldin elevatsion Vint yordamida silindrli adilak o'qi gorizontal holatga keltiriladi, ya'ni ko'rish maydonidagi adilak pufakcha yarim pallalarining tasviri tutashtiriladi. Silindrli adilakni tuzatish uchun adilak joylashgan qutining okulyar tomonida qopqoq bilan berkitib qo'yilgan to'rtta tuzatgich Vint bor.Asbob aylanish o'qini taxminan vertikal holatga (shovun yo'nalishiga} keltirish uchun uchta ko'targich vint (l l ) yordamida doiraviy adilak pufakchasi o'rtaga keltiriladi, Doiraviy adilak zarur paytda uchta tuzatgich vint (12) bilan tuzatiladi.Ko'rish trubasining ko^’rish maydonida reyka va adilak pufakchasi berilgan.Doiraviy adilak (3) (1-rasm) nivelir aylanish o'qini dastlabki venikal holatga keltirishga xizmat qiladi, Douaviy adilak pufakchasi narkazga keltirilsa, ko'rish trubasi maydonida silindfli addak pufakchasi uchlarinmng tasviri ko' nnadi, Ular uchini nro tutashtirish elevatsion vint (8) ni burab amalga oshiriladi.
1- rasm

Bu nivelir o'zgartirilgan konstruksiyasi bo'lib, mayatnikli optikmexanik kompensatorga ega. Trubaning vizir o'qi ushbu kompensator yordamida o/z•o'zidan avtomatik ravishda gorizontal holatga keltjnladi, Silindrii adllak o'matilmagan: Ko’rsatish trubasining mahkamlash vinti yo'q, qaratish vinti esa vertikal cheryyakli vint ko'rinishlda bajarilgan.

H-3 niveliri (1- rasm) ko'rish trubasi (l), kremalyera vinti (2), doiraviy adilak (3), obyektiv (4) tomonida ikki yonboshda qaratish vintlari (6), doiraviy taglik (7), ko'targich vintlar (8) va vizir o'qini gorizontal holatga kelishini ta'minlaydigan optik (prizmali) kompensator bilan jihozlangan. Optik kompensator ishlashi uchun doiraviy taglik qiyaligi ± 15' dan oshmasligi kerak. Shuning uchun avval bo'lak qiymati 10' ga teng bo'lgan doiraviy adilak pufakchasi uchta ko'targich Vint yordamida o'rtaga (nol punktga) keltililadi. Truba vertikal o'q atrofida yengil aylanib, turgan vaziyatini yaxshi va tinch saqlaydi, shu sababli u mahkamlagich vintiga ega emas. Ikki yonboshdagi cheksiz budËăbilan trubani reykaga aniq to'g'rilash mumkin. raydigan qaratish vintlaridan xohlagan bittasiNivelir o'matgich Vint yordamida shtativ ustiga o'matiladi. Shtativ yerga boshmoqlari botirilib o'rnashtirilganda, usti taxminan gorizontal bo'lishiga e'tibor qilinishi kerak. Shunday qilinmasa, nivelirdagi doiraviy adilak pufakchasini ko'targich vintlar yordamida o'rtaga keltirish mumkin bo'lmay qoladi. H-3K niveliri ko'rish trubasida reyka tasviri ko'rasatilgan. H-3K niveliri H-3KJI va 2H-3KJ shifrlari bilan gorizontal limb konstruksiyasida chiqariladi. Limb bo'lagining qiymati I ^Oga teng. Limbdan sanoq 0, 1 ⁰ aniqlikda olinadi. H-3K niveliri ko'rish trubasida reyka tasviri ko'rasatilgan.
Texnik nivelir H-IO. Nivelir ichki fokuslanuvchi ko'rish trubasi predmet tasvirini to'g'ri hosil qiluvchi, kontaktli silindrli adilak (2), doiraviy adilak, elevatsion Vint (4) (silindrli adilak pufakchasi uchlarini tutashtirish uchun), limb doirasi (5), shtativning sharsimon qalpoqchasi (6), nivelir shtativining sharsimon qalpoqchasi ustiga o'rnatgich Vint (8) yordamida mahkamlanadi. Bu nivelir konstruksiyasining asosiy xususiyati shundan iboratki, unda ko'targich vintlar yo'q. Doiraviy adilak bo'yicha nivelir aylanish o'qini vertikal holatga keltirish uchun o'rnatgich Vint dastasi (9) ni ozgina burab sharsimon qalpoqcha astagina bo'shatiladi, keyin dasta yordamida doiraviy adilak pufakchasi markazga keltiriladi va dastani kuchsiz burab, qalpoqcha siqib (mahkamlab) qo'yiladi. Ko'rish trubasi maydonida silindrli adilak pufakchasining tasviri ko'rinadi. Nivelir aylanuvChi qismi gardishda okulyar tomondan teshikcha ( 10) qoldirilgan bo'lib, u orqali qo'zg'almas indeks bo'yicha limbdan sanoq olinadi.
Hozir bu nivelir gorizontal limb bilan 2H-10JI shifrda va kompensator bilan esa 2H-10KJI shifrda ishlab chiqarilmoqda.(2-rasm)