Toshkent – 2023 Mavzu 1«Menejment va marketing asoslari» fanining predmeti, mohiyati, uning maqsadi va vazifalari hamda metodi

Bir kishi o‘g‘liga dedi:

0. 
   Nafsingni shunday mashq qildirki, toki u amringga quloq soladigan bo‘lsin:
   
1. 
   £g‘il so‘radi:
   
2. 
   Men qaysi paytda aqlli bo‘lishim mumkin?
   
3. 
   Nafsingga hokim bo‘lganingda!-dedi.
   

Insonlarga xos yuqorida qayd qilingan ijobiy xislatlarning hammasini bir kishi to‘la-to‘kis egallab olishi juda qiyin, albatta. Lekin shunday fazilatlarga ega bo‘lishga barcha rahbarlar intilishi kerak. Ammo obro‘li bo‘lish fazilati har qanday rahbar uchun shak-shubhasiz zururdir.
Obro‘-bu hamma tomonidan tan olingan hamda mehnat evaziga ortirilgan, rahbar uchun zarur ishonch va qalqondir. Ayni paytda har bir rahbar o‘zidan yuqori tutuvchi rahbarlar odida ham, o‘ziga bo‘ysinuvchi xodimlar oldida ham, o‘zi bilan huquqi teng boshqa rahbarlar oldida ham obro‘ga ega bo‘lishi lozim.
Obro‘ halol mehnat, tashabbuskorlik va o‘z vazifasiga mas’uliyat bilan munosabatda bo‘lish, jamaoa a’zolariga talabchanlik va g‘amxo‘r bo‘lish, o‘z ishini chuqur bilish bilan ortiriladi.
Shuni esda tutish lozimki, xizmat mavqei o‘z-o‘zidan obro‘ keltiravermaydi. Rahbar xizmat mavqeiga faqat muayyan ne’matlardan foydalanish usuli deb qaramasligi zarur. U shuni yoddan chiqarmasligi kerakki, rahbarlik mansabiga saylab qo‘yilgan yoki tayinlangan ekan, endi faqat bitta afzallikka ega bo‘ladi, u ham bo‘lsa:
Rahbar shu talablarga rioya qilmas ekan u o‘z rahbarlik usulida quyidagi salbiy hodisalarga yo‘l qo‘yishi, pirovardda esa o‘z obro‘yini ketkizishi va el nazaridan qolishiga sabab bo‘lishi mumkin.

Rahbar obro‘siga putr etkazuvchi unsurlar

Byuroktatizm	Byurokrat: ishlab chiqilgan qoida, qo‘llanmalarga o‘ta rioya qiladi, ularni o‘zining birdan-bir maqsadi deb biladi; odamlarga to‘ralarcha munosabatda bo‘ladi; qog‘ozbozlikni avj oldiradi; boshqarishga qotib qolgan, eski usullar bilan yondoshadi; ish mohiyatini rasmiyatchilik bilan ko‘rib tashlaydi; masalani hal etishdan, shaxsiy javobgarlikdan o‘zini chetga oladi. Byurokratizm: jamoaning va shaxsning tashabbuskorligini, dadil fikrlarini bo‘g‘adi; o‘z mezoniga mos kadrlarni atrofiga to‘playdi; aqlli, qobiliyatli kadrlardan qutulishga harkat qiladi.
Mahallliy-chilik	Bunday “dardga” mubtalo bo‘lgan rahbarlar: ishga tor tarmoq, tor funktsional nuqtai nazardan yondoshadilar; ularda siyosiy, ma’naviy etuklik etishmaydi; uzoqni ko‘ra olmaydilar; boshqalar hisobidan foydalanib qolishga intiladilar; urug‘chilik, tanish-bilishlik, oshna-og‘aynigar-chilikka yo‘l qo‘yadi.
“xadiksi-rash”	Bunday rahbar: uncha murakkab bo‘lmagan masalalarni ham mustaqil hal eta olmaydi, yuqori turuvchi rahbarlik bilan kelishib olishga intiladi; har ishda sutkashlik qiladi; kabinetda o‘ralashib, qog‘ozbozlik bilan band bo‘ladi.
Balandparvozlik	Bunday rahbar: o‘zining kichkina, ko‘zga ilg‘amas muvaffaqiyatini bo‘rtirib ko‘satadi, shov-shuv ko‘tarib nog‘ora qiladi; yuqori organlardan maqtov eshitishni yoqtiradi; tilga tushishni, matbuotda yozishlarini, televideniega chiqarishni istaydi; soxta tashabbuslar atrofida shov-shuv ko‘tarishga, ijodiy izlanish o‘rniga ishni xo‘jako‘rsinga tashkil etishga intiladi; ishchanlik o‘rniga ko‘zbo‘yamchilik va qo‘shib yozish bilan shug‘ullanadi.. Bunday toifadagi rahbarlar uchun kamchilik va muammolarni xaspo‘shlash, o‘z xizmatlarini bo‘rtirib ko‘rsatish va o‘z-o‘zini maqtash xarakterlidir.
Boshqa salbiy qusurlar	Rahbarlik uslubidagi garchi kam bo‘lsada, har holda uchrab turadigan va umumiy ishga zarar keltiradigan boshqa salbiy tomonlar ham borki, bular: xudbinlik; takabburlik; maqtanchoqlik; ta’magirlik; yozvuvlik, zolimlik; xushomadgo‘ylik; dimog‘bdorlik; xassislik, g‘arazgo‘ylik; ayyorlik; jizzakilik; boqibeg‘amlik; badnafslik; subutsizlik; baxillik; mansabparastlik va h.k. Bunday salbiy qusurlar mavjudligini anglasak, ko‘rsak ham lekin ko‘pincha ularni yo‘qotish qiyin kechadi. Chunki har qanday kishiga, xususan rahbarga uning mazkur fazilati yoki uning ish usulbidagi noto‘g‘rilik aytilsa, tabiiy u norozi bo‘ladi. Shu sababli bunday nuqsonlarni bartaraf qilish uchun kurash juda ham oson va silliq o‘tmaydi. Buning uchun kundalik mehnat, izchillik va sabot-matonat talab qilinadi.

Rahbarlik uslubidagi salbiy qusurlarni bartaraf etish degani- bu boshqarishning barcha unsurlariga e’tiborni kuchaytirish demakdir. Eng avvalo rahbar yuqoridagi nuqsonlardan xoli bo‘lishi va ish uslubini quyidagi ijobiy fazilatlar zamirida tashkil qilishi lozim:

0. 
   Rahbar o‘z huquq va vakolatidan umumdavlat manfaatlarini jamoa va xodimlarning shaxsiy manfaatlari bilan uyg‘un olib borishda mohirona foydalanish zarur. Ammo davlat menfaatlariga putur etkazmasdan, shaxsiy manfaatlar umum manfaatlarga bo‘ysinishi lozim.
   
1. 
   Ishlab chiqarishni faqat jamoada obro‘-e’tiborga ega bo‘lgan rahbargina yaxshi boshqaraoladi. Ayni paytda shuni unutmaslik kerakki, obro‘ faqat xizmat mavqei bilan emas, balki, avvalo, bilim, tajriba, ishga va xodimlarga munosabat bilan orttiriladi.
   
2. 
   Rahbar vazmin, har qanday vaziyatda hamo‘zini tutabiladigan, odobli va xushmuomala bo‘lishi zurur. £z xatti- harakatini nazorat qila oladigan, kayfiyati va sezgilarini tiya biladigan, yurish turishida bo‘ysinuvchilarga o‘rnak ko‘rsatadigan bo‘lishga majburdir.
   
3. 
   Buyruq hammaga ham yoqavermaydi. Shu sababli bo‘yinuvchi xodimlarga beriladigan farmoyish faqat bevosita buyruq shaklida bo‘lmasdan, balki topshiriq va vazifa, maslahat tarzida ham bo‘lishi kerak. Bu o‘rinda quyidagi ibratli ish uslubini bilish foydadan xoli emas.