Toshkent – 2023 Mavzu 1«Menejment va marketing asoslari» fanining predmeti, mohiyati, uning maqsadi va vazifalari hamda metodi

Qarorlarni bajarish - bu oqibat natijasida yuqori buginda qabul qilingan rejalari, shuningdek, shu rejalar asosida quyi buginlar (tsex, uchastka, brigada, smena, xar bir xodim) uchun tuzilgan reja ¸ki topshirikldarni bajarish ¸ki farmoyish tarzida rasmiylashtiriladi, so‘ngra u ma’muriy xujjat tusini oladi. Unda aniq ijrochilar bajarish muddatlari, nazorat qilish usullari va xakozalar ko‘rsatilgan bo‘ladi.
Qarorlarning bajarilishiga rahbarlik qilish - bu firma, korxona, tsex, uchastka, brigadaning boshqarish apparati tomonidan ishlab chiqarish yoki xizmat ko‘rsatish jarayoniga rahbarlik qilish bo‘yicha aniq masalalarni hal etish demakdir.
Bunda har bir bo‘linma o‘zining funksional vazifasini bajarish bilan band bo‘ladi. Binobarin, boshqarishning yagona tizimi amal qiladi. Shu tariqa barcha boshqaruv bo‘linmalari bir-biriga o‘zaro ta’sir ko‘rsatib bosh rejalarning bajarilishini ta’minlaydi.
Rahbarning asosiy vazifasi boshqaruv tizimini maqsadga muvofiq uyushtirishdan va o‘zi uchun ishlab chiqarishning tub masalalari bilan shug‘ullanish imkoniyatini yaratishdan iboratdir.
Qarorlarni bajarishga rahbarlik qilish jarayonida rahbarning vazifasi xodimlarning shaxsiy manfaatlarini umum manfaatlar bilan muvofiqlashtirishga erishishdan iboratdir. Jamoaga muvaffaqiyatli rahbarlik qilish farmoyish berish va nazorat qilish usullari, shakllari va texnikasini bilishgina emas, balki topshiriqlarni bajarishga xodimlarni safarbar eta olish qobiliyatini ham talab qiladi.
Mavjud yutuqlarni rahbar faqat o‘zining xizmatlari etib ko‘rsatilmasligi lozim. Qaror ijro etilmay qolganda aybdorni jazolashdan oldin uning sabablarini diqqat bilan o‘rganish zarur.
Ko‘pgina rahbarlar yaxshi qarorlar qabul qilishni bilmasliklari tufayli emas, balki ularni amalga oshirishni tashkil qila bilmasliklari sababli o‘z lavozimlarga mos kelmay qoladilar. Ba’zida bir masala yuzasidan ikki-uch martalab qaror qabul qilinadi.
Qarorlarning bajarilmay qolish sabablari xam shundadir. Qarorni muvaffaqiyatli amalga oshirishi uchun ko‘rgazmali sxema -grafikni tuzish lozim. Unda ijrochilar, bajarish muddatlari, taqsimlangan ish hajmi, obyektlarga bo‘lish, sarflanadigan o‘rtacha vaqt, moddiy va moliyaviy resurslarga bo‘lgan extiyoj qayd qilinadi.
Tashkiliy reja ijrochilarga yetkaziladi, tushuntiriladi, zarur bo‘lgan taqdirda yo‘l-yo‘riq uslubiy ko‘rsatmalar beriladi.
Qarorlarni bajarilishiga rahbarlik qilishda rahbar muayyan me’yyoriy hujjatga tayanadi. Korxona, firma to’g‘risida qonun yoki Nizom ana shunday meyyoriy hujjatlardan hisoblanadi. Bu hujjatda mazkur korxona (bo‘linma)ning asosiy vazifalari, huquq va majburiyatlaridan tashqari uning shtat jadvali va ma’muriy rahbar (boshliq, mudir) ko‘rsatilgan bo‘ladi. Nizomda ko‘pincha ushbu bo‘linmaning boshqa xizmatlar bilan funksional aloqalari tartibga solinadi.
Bunday Nizomning taxminiy tartibi quyidagicha bo‘lishi mumkin:

Korxona va uning bo‘linmalarini boshqarishga oid

Nizom
I. Umumiy qism.

1. 
   Bo‘lim yo‘nalishi (ixtisosi) _________________________________________________
   
2. 
   Bo‘lim nomi_____________________________________________________________
   
3. 
   Bo‘limga rahbarlikni________________________amalga oshiradi.
   

II. Bo‘lim shtatlari.

4. 
   Raxbar__________________________________________________________________
   

(familiyasi, ismi, otasining ismi)

5. 
   Raxbar o‘rinbosori________________________________________________________
   

(familiyasi, ismi, otasining ismi)

5. 
   Ishchilar________________________________________________________________
   
6. 
   Xizmatchilar_____________________________________________________________
   
7. 
   Injener texnik xodimlar____________________________________________________
   
8. 
   Kichik dastyor xodimlar____________________________________________________
   
9. 
   £quvchilar_______________________________________________________________
   
10. 
    Boshqa xodimlar_________________________________________________________
    

III. Bo‘limning asosiy vazifasi
12._____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
IV. Bo‘lim funktsiyalari
13._____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. 
   
6. 
   
7. 
   
8. 
   
9. 
   
10. 
    
11. 
    
12. 
    
13. 
    Boshqa bo‘limlar bilan o‘zaro aloqa
    

S

Ma’lumot va materiallarni (kimdan va qanday materiallarni) oladi.	Muddati	Ma’lumot va materiallarni (kimdan va qanday materiallarni) beradi.	Muddati
1	2	3	4
Kimdan:		Kimga:
1	Uzo¨i		Uzo¨i
2	bilan		bilan
3
va ¦.k.o.		va ¦.k.o.

hunday qilib har bir boshqaruv bo‘linmasi yaxlit uyushtirilgan bo‘lib, uni bitta rahbar boshqaradi. Xodimlar o‘rtasida majburiyatlar va javobgarlik ular uchun mustaqillik va tashabbus ko‘rsatishning eng ko‘p imkoniyatlarini ta’minlaydigan qilib taqsimlanadi.

Xar bir bo‘linmada barcha xodimlarning vazifalari, javobgarligi va xuquqi: Xuquq vazifasiz, vazifa huquqsiz bo‘lmaydi
degan tamoyilga amal qilingan xolda aniq belgilanadi. Shunga binoan har bir xodimga majburiyat, huquq va javobgarlik yozma tarzda aniqlashtiriladi. Bu esa xodimlarning bir-birlarining ishiga aralashishidan holi qiladi.
Nizomga binoan odatdagi sharoitlarda rahbar faqat o‘ziga bo‘ysinuvchilargina farmoyish beradi. Boshqa bo‘ysinuvchilarga farmoyish faqat ularning bevosita rahbarlari orqali beriladi. Masalan, tsex boshlig‘i formal jihatdan xizmat bo‘yicha o‘zidan past turgan barcha xodimlarga buyruq berish huquqiga ega. Biroq, u bevosita rahbarlarni chetlab buyruq berganda bu hol:
*tashkilik parokandalikka olib keladi;
*intizomga salbiy ko‘rsatadi;
*ko‘ngilsizlik sotsial oqibatlarni keltirib chiqaradi. Ba’zan rahbarlarning o‘rtasida bir-birining ishiga aralashish hollari ro’y beradi. Bunday harakat ham rahbarlar orasida ma’lum norozilikni keltirib chiqaradi.
Boshqarish jarayonidagi oxirgi bosqich - bu qabul qilingan qarorlarning ijrosini nazorat qilishdir.
Nazorat - bu qaytma (javoban) aloqa shakli hisoblanib, yuqori boshqaruv organi tomonidan chiqarilgan buyruq, farmoyish va o‘rnatilgan rejalarning joylarda bajarilish darajasi to‘g‘risidagi ma’lumotni aniqlash usulidir.
Haqiqiy holatni bilib olmasdan va dalillarni tekshirmasdan turib, to‘g‘ri va oqilona rahbarlik qilib bo‘lmaydi.Quyi zvenolarni boshqarishda asosan hisobga olishning tezkor va buxgalteriya turlaridan foydalaniladi.
Yaxshi yo‘lga qo‘yilgan hisob samarali qarorlar ishlab chiqish, ularning bajarilishini kuzatib borish imkonini beradi. Hisobga olishdagi chalkashlik odatda ishlab chiqarishni boshqarishda ahvolning yomonligidan va katta kamchiliklar mavjudligidan dalolat beradi.