Toshkent – 2023 Mavzu 1«Menejment va marketing asoslari» fanining predmeti, mohiyati, uning maqsadi va vazifalari hamda metodi

Ishlab chiqarishni boshqarish deganda ishlab chiqarish doirasida amalga oshiraladigan rahbarlik, tashkilotchilik va ma’muriy xarakterdagi a’loxida faoliyat tushuniladi. Bunday boshqarishda ikki tomon:

• 
  ijtimoiy-iqtisodiy;
  
• 
  tashkiliy-texnik tomonlar farq qilinadi. Bu xar ikkala tomonlar o‘zaro bog‘liqdir, lekin ishlab chiqarishning borishiga ijtimoiy-iqtisodiy tomon xal qiluvchi ta’sir ko‘rsatadi, chunki ishlab chiqarishni boshqarish eng avvalo, odamlarni, ularning mexnatini boshqarishdir.
  

Ijtimoiy mexnat taqsimotiga ko‘ra boshqaruv sanoat ishlab chiqarishini, qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishini, transportni, savdoni va xokazolarni boshqarishga bo‘linadi. Xududiy boshqarish darajasiga ko‘ra boshqaruv tuman, viloyat, mamlakat miqyosidagi ishlab chiqarishni boshqarish turlariga bo‘linadi.
Boshqarishga korxona nuqtai nazaridan quyidagicha ta’rif berish mumkin.
Korxonani boshqarish-bu xo‘jalik rahbar organlari, korxona ma’muriyati xamda jamoat tashkilotlarining iqtisodiy va sotsial natijalarga erishishni ko‘zda tutgan xolda kishilar jamoasiga, ular orqali ishlab chiqarishning moddiy-buyum unsurlariga, ularning o‘zaro amal qilishini uyushtirish uchun aniq maqsad yo‘nalishida tartibli ta’sir ko‘rsatishdir.
Xar qaysi ishlab chiqarish, xox u korxona darajasida, xox u mamalkat miqyosida bo‘lsin o‘zining boshqariluvchisi (ob’ekti) va boshqaruvchisi (sub’ekti)ga ega bo‘ladi.
Boshqariluvchi yoki boshqaruv ob’ekti ko‘p qirrali ishlab chiqarish jarayoni bo‘lib u:
*moddiy va texnikaviy tayorgarlik (asosiy va aylanma fondlari);
*tashkiliy mexnat tayyorgarligi (kadrlarni tanlash, ishga qabul qilish, joy-joyiga qo‘yish, o‘qitish va xokazo);
*xizmat ko‘rsatishni tashkil qilish (energiya berish, ta’mirlash, tashish va xokazo);
*maxsulot ishlab chiqirshning bevosita jarayoni va uni sostishni tashkil qilishni o‘z ichiga oladi.
Boshqaruvchi yoki boshqaruv sub’ekti - bu bir gurux kishilar xamda boshqaruv organlaridan iborat bo‘lib, turli shakllar, usullar va texnikaviy vositalar yordamida boshqariluvchi ob’ektga ta’sir o‘tkazadi. Boshqarish ob’ektlari bo‘lmasa, uning sub’ektlari xam bo‘lmaydi. Demak, boshqaruvchi ichki tizimning negizida boshqaruvchi kichik tizim yotadi.
Masalan, korxona bo‘g‘inida sub’ekt bo‘lib shu korxonaning direktori va unga bo‘ysinuvchi butun boshqaruv apparati hisoblanadi. Ob’ekt bo‘lib esa shu korxonadagi barcha tsexlar va uchastkalar hisoblanadi.
Tsex bo‘g‘inida sub’ekt bo‘lib tsex boshlig‘i va unga bo‘ysenuvchi barcha boshqaruv apparati hisoblansa, boshqariladigan ob’ektni esa barcha tsexlar tashkil qiladi.