Toshkent 2020 Mavzu: Stress holatlarini modellashtirish

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
BIOLOGIYA YO’NALISHI 401-GURUH TALABASI
Aliyeva Dilshodaning
“Biotibbiyot asoslari” fanidan tayyorlagan

MUSTAQIL ISHI

Toshkent - 2020
Mavzu: Stress holatlarini modellashtirish

Reja:

• 
  Stress nima?
  
• 
  Stress turlari, omillari va sabablari
  
• 
  Stressni rivojlanishida uch bosqich.
  
• 
  Stress holatlarini modellashtirish. Sichqonlarda o'tkir immobilizatsiya stressining hayvon modeli
  
• 
  Biologik va psixologik stress
  
• 
  Stressni aniqlash usullari
  
• 
  Stressni davolash.
  

Stress (ing . stress — bosim, kuchlanish, tanglik) - odam va hayvonlarda kuchli taʼsirotlar natijasida sodir boʻladigan oʻta hayajonlanish, asabiylik holati. Organizmda har xil taʼsirotlarga nisbatan rivojlanadigan nomaxsus neyrogormonal reaksiya. "S." terminini kanadalik patolog G. Selye taʼriflab, tibbiyotga kiritgan (1936). Olim stress holatiga olib keluvchi omilni stressorlar deb, ular taʼsirida organizmda roʻy beradigan oʻzgarishlarni moslashish (adaptatsiya) sindromi deb atadi. Fizik (issiq, sovuq, shikastlanish va boshqalar) va psixik (qoʻrquv, qattiq tovush, oʻta xursandchilik) stressorlar ajratiladi. Organizmda bu omillar taʼsirini yengishga qaratilgan moslashuvchi biokimyoviy va fiziologik oʻzgarishlar rivojlanadi, bu stressorning kuchi, taʼsir etish muddati, odam yoki hayvonning fiziologik sistemasi va ruhiy holatiga bogʻliq.
Stress so'zini hammamiz yaxshi bilamiz. Odatda bu so'z bilan bizda eng yoqimli xotiralar bo'lmaydi. Stress tushunchasi birinchi marta 20-asrning o'rtalarida Kanadalik endokrinolog Xans Seljev tomonidan kiritilgan.
U sovuqda yoki issiqda, quvonchli yoki aksincha, noxush hodisalar paytida, shuningdek shikastlanish paytida adrenal korteks orqali ba'zi gormonlar ajralib chiqishini isbotladi, bu inson tanasini atrof-muhit o'zgarishlariga moslashishiga yordam beradi. Bundan kelib chiqadigan bo'lsak, stress aks holda organizmning fiziologik va psixologik reaktsiyalari sifatida namoyon bo'lishi mumkin, bunga adaptiv faoliyat olib keladi.
Masalan, biz qiyin hayotiy vaziyatga tushib qolamiz. Shu bilan birga, bizning tanamiz safarbar bo'ladi va to'liq jangovar tayyorgarlikka keladi. Bizning miyamiz xavf haqida signal oladi. Bizning tanamizda adrenalin va kortizol kabi gormonlar ishlab chiqarila boshlaydi.
Natijada, biz kuchlanishni, nafas olishni kuchayishini, bosimni kuchayishini his qilamiz. Shunday qilib, bizning asab tizimimiz, bizning bilimimizsiz, tanani favqulodda vaziyatlarga tayyor bo'lishga chaqiradi.
STRESS TURLARI
Tibbiy amaliyotda stressli vaziyatlarni ikki turga bo'lish odatiy holdir: eustress - ijobiy shakl va qayg'u - salbiy... Eustress organizmning hayotiy resurslarini safarbar qiladi va keyingi faoliyatni rag'batlantiradi. Qayg'u olib keladi, "yara" ni keltirib chiqaradi, hatto to'liq davolangan taqdirda ham, ularda chandiqlar paydo bo'ladi.
Xavotirlik odamning somatik va ruhiy salomatligiga salbiy ta'sir qiladi va jiddiy kasalliklarning kelib chiqishiga sabab bo'lishi mumkin. Stress holatida immunitet tizimining faoliyati sezilarli darajada pasayadi va odam virus va infektsiyalarga qarshi himoyasiz bo'lib qoladi. Salbiy hissiy stress bilan avtonom asab tizimi faollashadi, ichki sekretsiya bezlari intensiv ishlaydi. Stress omillarining uzoq yoki tez-tez ta'siri bilan psixoemotsional soha buziladi, bu ko'pincha og'ir depressiyaga olib keladi.


STRESS OMILLARI
Stress darajasiga turli xil omillar ta'sir qiladi, jumladan:

• 
  Shaxs uchun stress omillarining ahamiyati,
  
• 
  Asab tizimining tug'ma xususiyatlari,
  
• 
  Stressli voqealarga javob berishning irsiy modeli,
  
• 
  O'sishning xususiyatlari,
  
• 
  Surunkali somatik yoki ruhiy patologiyalar mavjudligi, yaqinda paydo bo'lgan kasallik,
  
• 
  O'tmishdagi o'xshash holatlarda yomon tajribalar
  
• 
  Axloqiy munosabatlarga ega bo'lish
  
• 
  Stressga chidamlilik chegarasi,
  
• 
  O'z-o'zini hurmat qilish, o'zini shaxs sifatida qabul qilish sifati,
  
• 
  Mavjud umidlar, umidlar - ularning aniqligi yoki noaniqligi.
  

STRESSNING SABABLARI
Stressning eng keng tarqalgan sababi - bu haqiqat va shaxsning haqiqat haqidagi g'oyalari o'rtasidagi ziddiyat. Stress reaktsiyalari ham real omillar, ham faqat tasavvurda mavjud bo'lgan voqealar tomonidan qo'zg'atilishi mumkin. Nafaqat salbiy hodisalar stressli holatni rivojlanishiga, balki shaxs hayotidagi ijobiy o'zgarishlarga olib keladi.
Amerikalik olimlarning tadqiqotlari Tomas Xolms va Richard Rey ko'p hollarda odamga kuchli ta'sir ko'rsatadigan va stress mexanizmlarini (stress intensivligi shkalasi) qo'zg'atadigan stress omillari jadvalini tuzishga imkon berdi. Odamlar uchun muhim voqealar orasida:

• 
  Yaqin qarindoshining o'limi
  
• 
  Ajrashish
  
• 
  Yaqiningiz bilan xayrlashish
  
• 
  Qamoq
  
• 
  Jiddiy kasallik
  
• 
  Ishni yo'qotish
  
• 
  Ijtimoiy holatning o'zgarishi
  
• 
  Moliyaviy ahvolning yomonlashishi
  
• 
  Katta qarzlar
  
• 
  Kredit majburiyatlarini to'lay olmaslik
  
• 
  Yaqin qarindoshlarning kasalligi
  
• 
  Qonun bilan bog'liq muammolar
  
• 
  Iste'fo
  
• 
  Nikoh
  
• 
  Homiladorlik
  
• 
  Jinsiy muammolar
  
• 
  Oilaning yangi a'zosining kelishi
  
• 
  Ishni o'zgartirish
  
• 
  Oilaviy munosabatlarning yomonlashuvi
  
• 
  Shaxsiy yutuq
  
• 
  Treningni boshlash yoki tugatish
  
• 
  Yashash joyini o'zgartirish
  
• 
  Etakchilik bilan bog'liq muammolar
  
• 
  Jamoadagi noqulay muhit
  
• 
  Ish va dam olish tartibining o'zgarishi
  
• 
  Shaxsiy odatlarni o'zgartirish
  
• 
  Ovqatlanish xatti-harakatlaridagi o'zgarishlar
  
• 
  Mehnat sharoitlarining o'zgarishi
  
• 
  Dam olish
  
• 
  Bayramlar
  

Stress omillari to'planish tendentsiyasiga ega. Samarali qadamlar qo'ymasdan, o'z tajribalarini ichkarida o'tkazib, muammolari bilan yolg'iz qolib, odam o'z "men" i bilan aloqani yo'qotishi va keyinchalik boshqalar bilan aloqani yo'qotishi mumkin.