Toshkent-2022 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti fakultet

Omonat – bu pul mablag‘larini bankka ma'lum bir muddatga foizlarga yoki foizsiz joylashtirish.
O‘zbekistonda omonatlarning eng keng tarqalgan turlari quyidagilardir:

• 
  talab qilib olinguncha omonatlar. Ularda pul mablag‘lari uchun qat'iy bir cheklangan muddat mavjud emas va omonatchi istalgan vaqtda o‘z mablag‘larini olishi mumkin. Amaliyotda, talab qilib olinguncha omonatlarning foiz stavkalari boshqa omonat turlarining foiz stavkalariga qaraganda pastroq yoki bo‘lmasa foizsiz bo‘ladi;
  
• 
  muddatli omonat (ma'lum bir muddat uchun omonatlar - 3, 6, 9 oylik, yillik yoki undan ko‘p). Bunday holda, omonat summasi bank va siz o‘rtangizda tuzilgan shartnomada ko‘rsatilgan muddat tugagandan so‘ng qaytariladi. Hisoblangan foizlar omonat muddati davrida (har oyda, har chorakda va h.k.) yoki muddat tugagandan so‘ng ham to‘lanishi mumkin;
  
• 
  jamg‘arma omonatlar – ushbu omonat turining o‘ziga xos tomoni pul mablag‘larini ma'lum maqsad uchun (o‘qish, mashina, kvartira sotib olish va h.k.) to‘plash va sarflashdir. Omonat ma'lum bir muddatga (odatda uzoq muddatga) qo‘yiladi va uni to‘ldirish imkoniyati mavjud bo‘ladi, bu esa hamma omonat turlarida ham mavjud emas.
  
• 
  Muddatli va jamg‘arma omonatlar – nafaqat tejash, balki jamg‘armalarni ko‘paytirishning ishonchli usulidir. Siz bankka ma'lum miqdordagi pulni topshirasiz, bank esa sizga mablag‘lar saqlangan muddati uchun foizlar to‘laydi.
  

Masalan, agar yillik 14% inflyatsiya darajasi holatida mablag‘laringizni yillik 18% stavkasida bank omonatiga qo‘ysangiz, siz o‘z pul mablag‘laringizni nafaqat inflyatsiyadan himoyalaysiz, balki 4% daromad olasiz. Yana bir muhim omil - bu omonatlarning davlat kafolati ostida himoyalanishi.
Muammoli kredit.[10] Bank va kredit bozorlarida muammoli kredit bu ikki narsadan biridir: Bu kamida 90 kun o'tgan tijorat qarzi yoki kamida 180 kun kechiktirilgan iste'mol krediti bo'lishi mumkin. Ikkala holatda ham ushbu kredit turi bajarilmaydigan aktiv (qarz) deb ham yuritiladi. Qarz oluvchilardan osonlikcha qaytarib olinmaydigan har qanday kredit muammoli kredit deb ataladi. Ushbu kreditlarni dastlabki kelishuv shartlariga binoan yoki boshqacha tarzda qabul qilinadigan tarzda to'lash imkoni bo'lmaganda, qarz beruvchi ushbu qarz majburiyatlarini muammoli kreditlar deb tan oladi.
Kreditni boshqarishning asosiy qismi bu qarz beruvchini keraksiz xatarlardan himoya qilishi mumkin bo'lgan muammolarni oldindan tan olish va proaktiv boshqarishdir. Muammoli kreditlarni o'z balanslarida olib borish kreditorlarning pul oqimini kamaytiradi, byudjetni buzadi va daromadni kamaytiradi. Bunda yo'qotishlarni qoplash kapital beruvchilarning keyingi kreditlar uchun mavjud miqdorini kamaytirishi mumkin.
Kreditorlar zararlarini turli yo'llar bilan qoplashga harakat qilishadi. Agar kompaniya qarzini to'lashda muammolarga duch kelsa, kreditor pul oqimini ushlab turish va kreditni muammoli kredit deb tasniflashdan qochish uchun kreditini qayta tuzishi mumkin. Qarz beruvchining qarzdorning qarzdorning zararini qoplash uchun har qanday garovga qo'yilgan aktivlarini sotishi mumkin. Banklar, shuningdek, garov ta'minoti bilan ta'minlanmagan yoki zararni qoplash uchun iqtisodiy jihatdan foydali bo'lmagan muammoli kreditlarni ham sotishlari mumkin.
Kredit beruvchilarni xavf-xatarga duchor qilishi mumkin bo'lgan muammoli kreditlar, shuningdek, moliya institutlaridan qarzni katta chegirma bilan sotib oladigan kompaniyalar uchun foydali biznes imkoniyatini taqdim etishi mumkin.