Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

davlat xususiy mulkdor 
huquqlarining himoyachisidir»
1
. 
Mamlakatimiz parlamenti tomonidan 2012-yil 24-sentabrda «Xususiy 
mulkni himoya qilish va mulkdorlar huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida»gi qo-
nun qabul qilindi
2
. U xususiy mulk daxlsizligini ta’minlash uchun qonuniy – 
huquqiy maydon yaratdi.
Fuqarolik jamiyati konsepsiyasini yaratishga katta hissa qo‘shgan nemis 
faylasufi G. Gegel, bu jamiyatni burjuacha ishlab chiqarish munosabatlari 
majmui sifatida tushungan. U ikki asosiy prinsipni ajratib ko‘rsatgan: 
birinchidan, shaxslar o‘z xususiy manfaatlaridan kelib chiqib harakat 
qiladilar; 
ikkinchidan, insonlar shunday ijtimoiy munosabatlar tizimini vujudga 
keltiradilarki, bunda har kim boshqa kimsaga bog‘liq bo‘ladi. 
Xususiy mulkchilikka asoslangan ijtimoiy struktura bo‘lmish fuqarolar 
jamiyati bozor iqtisodiyoti munosabatlari tizimidan iboratdir. Bunday munosabat-
1 
Kаrimоv I.А. Mаmlаkаtimizdа dеmоkrаtik islоhоtlаrni yanаdа chuqurlаshtirish vа fuqаrоlik jаmiyatini 
rivоjlаntirish kоnsеpsiyasi. – T.: «O‘zbekiston», 2010. – 48-bеt.
2
Хаlq so‘zi, 2012-yil 25-sеntabr.

---

483
XXIV bob.
 Fuqarolik jamiyati 
va huquqiy davlat
larga ishlab chiqarishdagi raqobat va unda hokimiyatning ma’muriy aralashuvini 
cheklash orqali erishiladi. Fuqarolar jamiyati insonning ijodiy faolligini namoyon 
etishga yo‘l ochuvchi munosabatlar shakllangan taqdirda zohir bo‘ladi.
Buyuk fransuz inqilobining manifesti – 1791-yilgi Inson va fuqaro 
huquqlari deklaratsiyasida ham xususiy mulk muqaddas va dahlsiz deb e’lon 
qilingan. Feodalizmning ashaddiy dushmani bo‘lgan yakobinchilar esa, xususiy 
mulkni yangi jamiyatning, ya’ni fuqarolik jamiyatining birdan-bir asosi deb bil-
ganlar. Tarix saboqlaridan ma’lumki, xususiy mulk nafaqat jamiyatni turli qat-
lamlarga ajratgan, balki, ishlab chiqarishni rivojlantirishga qaratilgan tashab-
busni rag‘batlantirgan, hokimiyatga nisbatan mustaqil (avtonom) tuzilmalarni 
vujudga keltirgan. 
O‘zbekistonda ham xususiy mulkchilikka asoslangan iqtisodiy muno-
sabatlar tizimi qaror topmoqda, tadbirkorlikka, kichik va xususiy biznesga 
keng yo‘l ochilib, uning tegishli tashkiliy va huquqiy mezanizmlari vujudga 
keltirilmoqda. 
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi fuqarolik jamiyatining qaror 
topishishini xususiy mulkning qat’iy mavqega ega bo‘lishi bilan bog‘laydi. Shu 
asosda hozirgi paytda jamiyatda keng ko‘lamda xususiylashtirish (aksiyalashti-
rish) jarayonlari amalga oshirilmoqda. 
Xo‘sh, nima sababdan islohotchi – davlat O‘zbekistonda demokratik fuqa-
rolik jamiyatini jadal shakllantirib borishdan manfaatdor?
Birinchidan, shu asnoda mamlakatning ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqti-
sodiyoti sari olg‘a siljish yo‘llari va usullari xususida fuqarolar kelishuviga 
erishish to‘g‘risida norasmiy ijtimoiy shartnoma tuzish va uni ro‘yobga 
chiqarishda islohotchi-davlat uchun sherik vujudga keltiriladi.
Ikkinchidan, fuqarolik jamiyati o‘z institutlari orqali shaxsning davlat 
ishlarini boshqarishda ishtirok etishini ta’minlagan holda, davlatda vakillik de-
mokratiyasining va mamlakatda ijtimoiy-siyosiy tizimning asosi hisoblanadi.
Uchinchidan, O‘zbekiston xalqi fuqarolik institutlari va mexanizmlari, 
avvalo saylov tizimi orqali o‘zining siyosiy yuksalishi va hayotiy muhim milliy 
manfaatlarini ifodalashi uchun barqaror shart-sharoitlar yaratmoqda. 
To‘rtinchidan, fuqarolik jamiyati shaxs va jamiyat, fuqaro va davlat, et-
nik va konfessional jamoalar, ijtimoiy-demografik guruhlarning hayotiy muhim 
manfaatlarining o‘zaro maqbul muvozanatidan kelib chiqqan holda quriladi.
Beshinchidan, demokratik jamiyat fuqarolarning siyosiy va ijtimoiy faol-
ligiga asoslangan. O‘z navbatida, uning o‘zi turmushning barcha sohalaridagi 
islohotlar jarayonida bunday faollikning o‘sib borishini izchil rag‘batlantirib 
boradi va davlatning byurokratlashuvi, uning institutlari fuqarolarning hayotiy 
muhim manfaatlaridan uzilib qolishi xavfiga qarshi turadi. 

---