Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

476
Odilqoriyev X.T. 
Davlat va huquq nazariyasi
jinoyatga mutanosib bo‘lishi lozim»
1
. Yuridik javobgarlikni belgilashda quyidagi 
prinsiplarga amal qilinadi:
Adolatlilik – aybdor bo‘lmagan shaxslarning javobgarlikka tortilishiga 
yo‘l qo‘ymaslik yoki sodir etilgan qilmishning isbotlanishi zarurligini talab eta-
di, shuningdek qo‘llanilayotgan jazo sodir etilgan jinoyatga mutanosib bo‘lishi 
lozim.
Qonuniylik – huquq qoidalari talablarini qat’iy va aniq joriy etishdan 
iborat bo‘lib, yuridik javobgarlikka nisbatan bu talab faqat vakolatli davlat or-
ganlari tomonidan qonunda belgilangan asoslarda hamda o‘rnatilgan tartibda 
amalga oshiriladi. Bunda muomalaga layoqatli shaxsga nisbatan u huquqqa zid 
xatti-harakat qilgan taqdirdagina jazo qo‘llanilishi lozim.
Gumanizm (insonparvarlik) – yuridik javobgarlikka tortish jarayonida 
qonunda nazarda tutilmagan usullar, ya’ni qiynoqqa solish, jismoniy azob 
berish kabi insonning sha’ni va qadr-qimmatini kamsituvchi holatlarga yo‘l 
qo‘ymaslikni talab etadi, ayniqsa, jazo tayinlanayotgan vaqtda inson 
huquqlarining oliy qadriyat ekanligi e’tiborga olinishi lozim.
Jazoning asoslanganligi – bunda jazo tayinlash vaqtida sud ishni har 
tomonlama chuqur o‘rganib, tahlil qilib, aybini isbotlab, keyin jazo tayinlashi 
lozim.
Maqsadga muvofiqlik prinsipi sodir etilgan qilmishga nisbatan javobar-
likning muqarrarligini anglatadi, chunki belgilangan jazo yuridik javobgar-
likning maqsadiga muvofiq bo‘lishi lozim.
Javobgarlikning muqarrarligi – yuridik javobgarlik faqat huquqbuzar-
lik asosida kelib chiqadi, u bilan bevosita bog‘liq. Sodir etilgan har qanday 
huquqbuzarlik uchun javobgarlik (jazo) albatta qo‘llanilishi shart, u muqarrar 
bo‘lmog‘i lozim. Hech bir huquqbuzarlik jazosiz qolmasligi shart.
Individuallik prinsipiga binoan sodir etilgan huquqbuzarlik uchun faqat 
aybdor shaxsning o‘ziga nisbatan javobgarlik qo‘llaniladi, jumladan, ota yoki 
onaning huquqbuzarligi uchun farzand yoki farzand uchun ota-ona javobgarlik-
ka tortilishi mumkin emas. Jamiyatda har bir shaxs sodir etgan huquqbuzarligi 
uchun o‘zi javob beradi.