Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

475
XXIII bob.
 Huquqiy xulq-atvor,
huquqbuzarlik va yuridik javobgarlik
tartib-qoidalari hamda maxsus nizomlarda nazarda tutiladi. Intizomiy javob-
garlik mehnat va xizmat intizomini, harbiy va boshqa intizomni buzish bilan 
bog‘liq bo‘lib, ularga idoraning ichki tartib-qoidalarini buzish, ishga kech 
kelish yoki ishdan barvaqt ketish va hokazo hollarda kelib chiqadi. Intizomiy-
huquqiy jazo chorasini qo‘llash ichki ishlar organlari, mansabdor shaxslar va 
tegishli vakolatga ega bo‘lgan rahbarlar (ma’muriyat) tomonidan amalga 
oshiriladi. Mehnat intizomini buzgan xodimlar korxona, tashkilot va muas-
sasa ma’muriyati tomonidan javobgarlikka tortiladilar. Fuqaro aviatsiyasi, 
temir yo‘l transporti xodimlari, sudyalar va boshqa ayrim toifa xodimlarning 
intizomiy javobgarligi to‘g‘risidagi masala maxsus intizomiy komissiyalar to-
monidan tegishli nizomlar asosida ko‘rib chiqib, hal etiladi. 2017-yil 29-martda 
«O‘zbekiston Respublikasining Sudyalar oliy kengashi to‘g‘risida»gi Qonuni qa-
bul qilindi. Ushbu Qonunga muvofiq, Kengash sudya kadrlar zahirasini shakllanti-
radi, sudyalarni davlat mukofotlariga taqdim etish, rag‘batlantirish, sudyalarni 
intizomiy, jinoiy yoki ma’muriy javobgarlikka tortish bilan bog‘liq masalalarni 
ko‘rib chiqish vakolatiga ega
1
. Jinoiy va fuqarolik-huquqiy javobgarlikni belgi-
lash faqat sud tomonidan amalga oshiriladi. Ma’muriy va intizomiy-huquqiy 
javobgarlik ichki ishlar organlari, mansabdor shaxslar va tegishli vakolatga 
ega rahbar shaxslar (ma’muriyat) tomonidan amalga oshiriladi.
Yuridik javobgarlikni belgilashning asosiy maqsadi jazolash emas, balki 
huquq umumiy maqsadlarining muayyan ifodasiga qaratilgan bo‘lib, ular ijti-
moiy munosabatlarning mustahkamlanishi, tartibga solinishi va himoyasida 
o‘zining ifodasini topadi. Bu maqsadlar, o‘z navbatida, huquqning tartibga soluvchi 
(regulyativ) va qo‘riqlovchi funksiyalari amalda bo‘lishini belgilaydi. Yuridik 
javobgarlikning asosiy funksiyasi qonuniylik va huquq-tartibotni muhofaza 
qilishdan iborat. Muayyan huquqbuzarga nisbatan javobgarlikning qo‘llanishi 
birmuncha tor maqsadni, ya’ni aybdorni jazolashni ko‘zlaydi. Bu bilan davlat 
o‘zining majburlov choralarini amalga oshira turib, yana boshqa bir maqsadni 
ko‘zda tutadi – bu maqsad kelajakda huquqbuzarlikni sodir etishning oldini 
olishga yoki bu haqda ogohlantirishga qaratilgan bo‘ladi. 
Bu maqsadlar, o‘z navbatida, javobgarlikning ijtimoiy vazifalarini belgi-
lab beradi. Ko‘p yillar mobaynida olimlar yuridik javobgarlikning maqsadi va 
prinsiplar xususida fikr-mulohaza yuritib, umumiy to‘xtamga kelganlar, deyish 
mumkin. Bu nuqtayi nazarni Ch. Bekkaria shunday bayon etgan: «... Hech bir 
jazo alohida fuqaro yoki ko‘pchilikning bir kishi ustidan zo‘ravonlik ishlatishi 
ifodasi bo‘lmasligi uchun u oshkora, tezkor, muqarrar, qonunda ko‘rsatilgan 
barcha qo‘llanishi mumkin bo‘lgan choralar ichida eng yengili, sodir etilgan 
1 
Хаlq so‘zi, 2017-yil 30-mаrt.

---