Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Fuqarolik jamiyati – davlatdan mustaqil va undan holi munosabat-
lar va vositalar tizimi bo‘lib, u shaxs hamda jamoalarning ijtimoiy, madaniy, 
ma’rifiy hayot sohalaridagi xususiy manfaat va ehtiyojlarini amalga oshirishga 
sharoit yaratadi. 
Fuqarolik jamiyati aksariyat hollarda insonlarning xususiy manfaat va 
ehtiyojlari sohasi tarzida ta’riflanadi. Fuqarolar huquq va erkinliklarining asosiy 
ko‘pchilik qismi mana shu xususiy hayot sohasida ro‘yobga chiqariladi. Biroq, 
bu shaxslarning ijtimoiy hayotdan ajralib qolganligini, begonalashtirilishini 
anglatmaydi.
Fuqarolik jamiyati – shaxslarning oddiy yig‘indisi emas, balki ular 
o‘rtasidagi turli aloqalar, hamkorlik, hamjihatlikning ifodasidir. Mazkur 
mushtaraklik va hamjihatlik tashkiliy-institutsiyaviy ko‘rinishga ega bo‘lib, u 
1 
Kаrimоv I.А. O‘zbеkistоnning siyosiy-ijtimоiy vа iqtisоdiy istiqbоlining аsоsiy tаmоyillаri. – T.: 
«O‘zbekiston», 1995. – 14-bet.
2 
Kаrimоv I.А. O‘zbеkistоn XXI аsr bo‘sag‘asida: хаvfsizlikkа tаhdid, bаrqаrоrlik shаrtlаri vа tаrаqqiyot 
kаfоlаtlаri. – T.: «O‘zbekiston», 1997. – 173-bet.
31–18-8

---

482
Odilqoriyev X.T. 
Davlat va huquq nazariyasi
turli ijtimoiy kuchlar, nodavlat tashkilotlar, birlashmalar mavjudligi bilan 
tavsiflanadi.
Fuqarolik jamiyati nihoyatda murakkab ijtimoiy hodisadir. Shu bois uni 
uch asosiy jihat, uchta yo‘nalish bo‘yicha:
1) iqtisodiy jihat; 2) siyosiy jihat; 3) ma’naviy-axloqiy jihat asosida 
ta’riflash mumkin.
Birinchi jihati. Fuqarolik jamiyati xususiy mulkchilikka keng yo‘l 
beruvchi va unga asoslanuvchi bozor iqtisodiyoti munosabatlariga, erkin iqti-
sodiy faoliyatga zamin yaratuvchi shart-sharoitga tayanadi. Aynan xususiy 
mulkchilik muhiti va munosabatlari qaror topgan jamiyatda shaxsning mulkiy 
mustaqilligi, iqtisodiy faoliyat yuritishdagi erkinligi ta’minlanadi. Xuddi shu 
asnoda shaxs davlat hokimiyatiga nisbatan mustaqil mavqeni egallaydi. Davlat 
xususiy hayot sohasiga, shaxs va tashkilotlarning qonuniy iqtisodiy faoliyatiga 
aralashmasligi lozim. Davlatning qonunlari inson va fuqaro huquqlarini kam-
sitmasligi lozim. Bu talab, avvalo, iqtisodiy ishlab chiqarish, xususiy tadbirkor-
lik sohasiga taalluqlidir.
Mamlakatimizda fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasida 
ta’kidlanganidek, «Birinchi navbatda, xususiy mulkning huquq va himoyasi-
ni mustahkamlashimiz, har qaysi xususiy mulkdor qonuniy yo‘l bilan qo‘lga 
kiritgan yoki yaratgan o‘z mulkining daxlsizligiga aslo shubha qilmasligini 
ta’minlaydigan ishonchli kafolatlar tizimini yaratishimiz zarur. Har bir tadbir-
kor, avvalo, shuni aniq-ravshan bilib olishi kerakki,