Toshkent arxitektura qurilish instituti o. Sh. Mamanazarov loyiha boshqaruvi

Moliyaviy xatarlar – bu moliyaviy va kredit-fond birjalarida muayyan operatsiyalarni amalga oshirishda yoʻqotishlarni istisno qiladigan spekulyativ xavf-xatarlardir.

Korxonaning iqtisodiy faoliyatining bir yoki bir nechta natijasiga erishish noaniqligi ekzogen (tashqi) va ichki (endogen) omillarning ta’siri bilan belgilanadi.

Ekzogen omillar quyidagilardan iborat: siyosiy beqarorlik, ijtimoiy-iqtisodiy keskinliklar, milliy va etnik toʻqnashuvlar; rivojlanishning hududiy va tarmoq
102
xususiyatlari; moliyaviy bozordagi oʻzgaruvchanlik, inflyatsiya; investitsion ehtiyoj, iste’mol talabi.

Ushbu omillar quyidagi xavf guruhlariga boʻlinishi mumkin boʻlgan xavf omillarini keltirib chiqaradi:

• 
  siyosiy xavf omillari: siyosatdagi radikal oʻzgarishlar ehtimoli; korxona boshqaruviga davlat aralashuvi; byurokratiya; qoʻshni davlatlar bilan munosabatlar; milliy xususiyatlar.
  

• 
  iqtisodiy xavf omillari: iqtisodiy oʻsishning real stavkalari; iqtisodiyotning hajmi, energiya manbalarining mavjudligi, mintaqada mehnatning mavjudligi va qiymati, rasmiy oltin zahiralarining importga nisbati.
  

• 
  moliyaviy xavf omillari: tovar va kapitalning harakatlanishi, milliy valyutaning konvertatsiyalanishi, narxlarni tartibga solish, soliq stavkalari, inflyatsiya darajasi, xorijiy kapitalni jalb qilish qobiliyati, mamlakat mintaqasining tashqi qarzlari bilan bogʻliq cheklov choralari.
  

Endogen omillar korxonaning faoliyatiga bevosita bogʻliq va uning asosiy parametrlarini aniq prognoz qilishning mumkin emasligi sababli. Endogen omillar quyidagilarni oʻz ichiga oladi: texnologiyalarda oʻzgarishlar va asosiy vositalarning tuzilishi, ularning funksional va iqtisodiy amortizatsiyasi; sotish bozorining salohiyati, ishlab chiqarish hajmi, korxona raqobatbardoshligi; doimiy va oʻzgaruvchan xarajatlar, ishlab chiqarish rentabelligi, sarmoyaning qaytarilishi; korxona moliyalashtirish manbalari.

Korxonada noaniqlikning genetik omillari rentabellik darajasini va kapitalning daromadliligini belgilovchi oʻzgaruvchan oʻzgarishlarga bogʻliq boʻlib, korxona ishlab chiqarish va biznes faoliyatini moliyalash sohasida bir qator xavflarni keltirib chiqaradi.

Kredit xatari - tijorat bankining qarzni taqdim etish yoki toʻlashdan bosh tortishi mumkinligidan iboratdir. Bu kredit boʻyicha foizlarni toʻlashga qodir emaslik va qarzning asosiy miqdorini qoplash xavfi. Kredit xavfini belgilovchi omillar: kredit muddati, foiz stavkasi, qaytarib olish tartibi, ikkilangan yoki sindikatlashgan (guruh) kredit, kredit shartnomasining shartlari, tijorat bankining ishonchliligi.
103
Ishbilarmonlik xatari kompaniyaning investitsion kapitaldan daromadlar darajasini saqlab qololmasligidan dalolat beradi. Biznes tavakkalchiligi korporativ rejalashtirishda, ishlab chiqarishni tashkil qilishda, marketing strategiyasida va mahsulotlar marketingida notoʻgʻri hisobotlar natijasida paydo boʻladi.


Foiz xatari qarz mablagʻlari boʻyicha foiz stavkalarining oʻzgarishi natijasida yuzaga keladi, bu esa investitsion daromadlar boʻyicha foizlarni qoplash xarajatlarining oʻzgarishiga va natijada kutilayotgan natijalar bilan taqqoslanadigan foyda marjining va hatto zararning oʻzgarishiga olib keladi. Foiz stavkalari inflyatsiya ta’siri ostida, markaziy bank aralashuvlari, biznes aylanishi.