Toshkent arxitektura qurilish instituti surayyo Adilovna Qodirova Nigora Xusanboyevna Mirzaahmedova

Ikkinchi etap (1930-1950 yil)da madaniy va marifiy markazlarning rivojlanish 
kasaba uyushmalarining klublar to‘grisidagi nizomiga ko‘ra (1939) o‘zgartirishlar 
kiritilib tamoshabin kismi va klub qismini 1:1 nisbatda 600 o‘ringancha bo‘lgan 
zallarda va 1:06 nisbatda kichik klublar uchun deb chegaralanib qo‘yilgan. 
Uchinchi etapga kelib 1980 yillarning o‘rtalarigacha davom etgan madaniy va 
marifiy markazlarning faoliyati ikkinchi o‘ringa o‘tib koldi. Bu vaktga kelib hamma 
narsa markazlashgan holda tipovoy norma asosiga o‘tib ketdi. Yagona siyosat 
asosida klublarga hizmat ko‘rsatishni shaharlarda mavjud bo‘lgan makrorayon, 
tumanlar, shahar markazlari uchun hududiy tarkibiy birlik madaniy - maishiy xizmat 
ko‘rsatish tizimi asosida amalga oshirildi. Qishloklarda esa, kishlok klublari 

---

106 
kishlokda, sovxoz va kolxozlarda qurila boshladi. Madaniyat saroylari esa fakat 
markazlarda - tuman, shaharlarga xos bo‘lib qoldi.
Bu esa o‘z navbatida madaniy va marifiy markazlarning sig‘imini faqat xizmat 
ko‘rsatish hududidagi aholi uchun mo‘ljallangan edi, jamoatchilik va mutaxassislar 
qiziqishlari hisobga olinmay qoldi. Buning natijasida madaniy va marifiy markazlar 
inqirozga uchray boshladi, natijada klublarning yangicha shakli ustida izlanishlar 
olib borildi va nihoyat hozirga kelib, klublarning tarkibida zamonaviy talabga mos 
keladigan o‘zgarishlar kiritildi. 
Madaniy va ma’rifiy markaz binosining turlari 
Odatda madaniy va ma’rifiy markaz binolari axoli o‘ratasida keng miqyosida 
madaniy-ma’rifiy ishlarni olib borish uchun mo‘ljallanadi. Shu bilan birga aholining 
barcha tabaqalarini birlashtiruvchi, bir biriga yaqinlashtiruvchiahamiyatga ega 
bo‘lishligi uchun ham kishlok va shahar aholi markazlarida asosiy bino bo‘lib 
dominant vazifasini ham bajaradi. 
O‘rganilgan normativ hujjatlarga asosan madaniy va ma’rifiy markazlar o‘zining 
joylashishiga va sig‘imiga qarab quyidagi tipga bo‘linadi: